"Ψηφιακές λογοτεχνικές σπουδές"

τίτλος: Ψηφιακές λογοτεχνικές σπουδές

συγγραφείς: Δημητρούλια, Ξανθίππη Τικτοπούλου, Αικατερίνη

εκδότης: ΣΕΑΒ-Kallipos

έτος εκδ.: 2015

online διάθεση

Από τον πρόλογο

Το σύγγραμμα αποτελείται από 7 κεφάλαια, 7 διακριτές θεματικές ενότητες, οι οποίες πραγματεύονται και καλύπτουν όλα τα βασικά ζητήματα των Ψηφιακών Λογοτεχνικών Σπουδών, παρότι όχι εξαντλητικά. Ο πλούτος του χώρου είναι τόσο μεγάλος και οι ρυθμοί με τους οποίους μεταβάλλεται και εξελίσσεται τόσο ραγδαίοι, που κάθε προσπάθεια αποτύπωσής του αποδεικνύεται εφήμερη. 

Περιεχόμενα

- Ψηφιακή συνθήκη, πολιτισμός και λογοτεχνία 

Το εισαγωγικό αυτό κεφάλαιο πραγματεύεται συνοπτικά τις βασικές παραμέτρους της γραφής και του κειμένου, της νέας, ηλεκτρονικής κειμενικότητας, όπως αυτή ορίζεται από τις αλλαγές στη γραφή και συνακόλουθα στην ανάγνωση. Παρουσιάζει τις διαφορετικές παραμέτρους της, το υπερκείμενο με τους δεσμούς του· την πολυτροπικότητα-πολυσημειωτικότητα των κειμένων· το βάθος της σε επίπεδο κώδικα. Δίνει παραδείγματα της σύνδεσης της θεωρίας της με τη θεωρία της λογοτεχνίας. Στόχο έχει να δημιουργήσει το πλαίσιο για την εξέταση των νέων ρητορικών που αναπτύσσονται στα νέα μέσα, των νέων μορφών λογοτεχνίας στην ψηφιακή συνθήκη και των ψηφιακών εργαλείων που υποστηρίζουν τη μελέτη και την κριτική της λογοτεχνίας.

- Παραγωγή κειμένου 

Στόχος του κεφαλαίου είναι να παρουσιάσει συνοπτικά την παραγωγή του ηλεκτρονικού κειμένου και τα χαρακτηριστικά της ηλεκτρονικής γραφής, προγραμματισμό και κώδικα, συνδεσιμότητα και διασυνδεσιμότητα, πολυτροπικότητα και πολυμεσικότητα, διαδραστικότητα. Εκθέτει τις νέες δυνατότητες που προσφέρει η ψηφιοποίηση όσον αφορά το έντυπο κείμενο, καθώς το εντάσσει σε υπερκειμενικά-διακειμενικά δίκτυα και, την ίδια στιγμή, το καθιστά κατάλληλο για επεξεργασία με εργαλεία γλωσσικής τεχνολογίας. Εξετάζει δύο νέους τύπους κειμένων που αναπτύσσονται στο διαδίκτυο. Ο πρώτος αφορά μορφές του λόγου της αυτοπαρουσίασης, με περισσότερο ή λιγότερο λογοτεχνικές φιλοδοξίες, με παράδειγμα τα ιστολόγια. Ο δεύτερος την ηλεκτρονική λογοτεχνία, η οποία αρνείται τα όρια του εντύπου, υλοποιεί μακραίωνες φιλοδοξίες πειραματισμού και φιλοδοξεί να εισαγάγει αλλαγές στην έννοια της λογοτεχνικότητας στην εποχή μας.

- Η ανάγνωση του ψηφιακού κειμένου 

Το κεφάλαιο εστιάζει στην πράξη της ανάγνωσης και στις αλλαγές που υφίσταται την εποχή μας, στην οποία συνυπάρχουν τα έντυπα και τα ψηφιακά κείμενα, παλιότερες διαμορφωμένες και νεότερες υπό διαμόρφωση αναγνωστικές πρακτικές. Το κεφάλαιο αναφέρεται στα χαρακτηριστικά της παραδοσιακής ανάγνωσης των εντύπων (π.χ. φυσική επαφή, ξεφύλλισμα, σημειώσεις, ασυνεχής και αποσπασματική ανάγνωση) και διερευνά τις αλλαγές που επιφέρει σε αυτή η διαδεδομένη πράξη της ανάγνωσης ψηφιακών κειμένων στην οθόνη του υπολογιστή και στις μηχανές ανάγνωσης, επικεντρώνοντας σε έννοιες όπως η υλικότητα και η χωρικότητα που αποδεικνύονται έννοιες-κλειδιά για την παρακολούθηση της μεταμόρφωσης των όρων και των γνωρισμάτων της ανάγνωσης (κοινωνιολογικών, γνωσιακών κ.ά.).

- Ψηφιακές εκδόσεις 

Η παλιότερη πεποίθηση ότι το τυπωμένο στο χαρτί κείμενο δεν διαφέρει από ένα κείμενο στην οθόνη του υπολογιστή έχει σήμερα δώσει τη θέση της στην εκτίμηση είναι ότι το ψηφιοποιημένο και ακόμα περισσότερο το ψηφιακό κείμενο ανήκει σε μια νέα κειμενική οντολογία στο πλαίσιο της οποίας αναπλαισιώνονται και μεταβάλλονται παραδοσιακές εκδοτικές θεωρίες και πρακτικές. Ξεκινώντας από τη θέση αυτή, εξετάζονται θεωρητικά και πρακτικά ζητήματα της ηλεκτρονικήςέκδοσης και δημοσίευσης που προέρχονται από το χώρο της λογοτεχνίας, με αναφορά σε συγκεκριμένα παραδείγματα της διεθνούς και ελληνικής βιβλιογραφίας. Μολονότι το ερευνητικό ερώτημα παραμένει πάντα υπόθεση των μελετητών/εκδοτών, οι δυνατότητες που δίνονται στα νέα ψηφιακά περιβάλλοντα (π.χ. γλώσσες σήμανσης, επίπεδα επεξεργασίας και παρουσίασης των κειμένων, μη γραμμικός χώρος, πολυτροπικότητα) επικαθορίζει και τα ίδια τα ερευνητικά ερωτήματα ανανεώνοντας τις προσεγγίσεις τους.

- Ηλεκτρονικές βιβλιοθήκες 

Η ψηφιακότητα μετασχηματίζει την υλικότητα του κειμένουκαι πολλαπλασιάζει τα επίπεδά του (δυαδικό σύστημα, κώδικας, κείμενο στην οθόνη, κρυμμένο κείμενο κ.λπ.), αλλάζοντας όμως και τον τρόπο διάδοσής του. Το κείμενο διαφυλάσσεται και διαδίδεται με νέους τρόπους, όπως έχουμε ήδη δει. Οι τεράστιες δυνατότητες αποθήκευσης και επεξεργασίας του υπολογιστή επιτρέπουν τη συγκρότηση γιγάντιων βιβλιοθηκών και ευρύτατων κειμενικών βάσεων. Στις πολύγλωσσες ψηφιακές ηλεκτρονικές βιβλιοθήκες, στις εικονικές βιβλιοθήκες, στις συλλογές κειμένων, στις κειμενικές βάσεις,όπως και στα λογοτεχνικά αρχεία για τα οποία γίνεται λόγος στο κεφάλαιο 3, διαφαίνεται για πρώτη φορά η δυνατότητα να αποκτήσει η παγκόσμια λογοτεχνία σάρκα και οστά, την ίδια στιγμή που αλλάζει η αντίληψη και η πρόσληψή της.

- Κωδικοποιήσεις κειμένου 

Η ψηφιοποίηση ενός κειμένου επιτρέπει τη δυναμική διαχείρισή του από τον αναγνώστη και τον μελετητή και προϋποθέτει την ηλεκτρονική κωδικοποίηση του κειμένου με βάση μια γλώσσα σήμανσης. Για την κωδικοποίηση του ηλεκτρονικού κειμένου έχουν αναπτυχθεί μια σειρά από τέτοιες γλώσσες, όπως π.χ. οι xml, xtml, xstl. Παράλληλα, έχουν διαμορφωθεί πρότυπα και πρωτόκολλα για την ηλεκτρονική καταγραφή κειμενικού υλικού σε ηλεκτρονική μορφή, όπως το TextEncodingInitiative(TEI), που βρίσκεται υπό συνεχή επεξεργασία και συμπλήρωση/βελτίωση. Το κεφάλαιο επιχειρεί να εξοικειώσει τον αναγνώστη με την έννοια της κωδικοποίησης του ηλεκτρονικού κειμένου και περιλαμβάνει μια αναλυτική παρουσίαση και περιγραφή των βασικότερων γλωσσών σήμανσης με ενεργούς συνδέσμους στους αντίστοιχους οδηγούς (Guidelines) που είναι διαθέσιμοι στο διαδίκτυο, για μεγαλύτερη εμβάθυνση. Επίσης, παρουσιάζει τις αρχές και τις προδιαγραφές του ΤΕΙ, με αναφορά σε συγκεκριμένα παραδείγματα της ελληνικής και διεθνούς βιβλιογραφίας.

- Ηλεκτρονικά υποστηριζόμενες λογοτεχνικές σπουδές

Η ψηφιακή τεχνολογία και η δικτύωση επιτρέπει την πραγμάτωση –μιας εκδοχής τουλάχιστον–της Weltliteratur με όρους που καταργούν, δυνάμει, τις κλασικές εκδοτικές και μεταφραστικές ιεραρχίες και προσφέρουν διαφορετικές προοπτικές στη μελέτη της λογοτεχνίας. Η μελέτη αυτή των κειμένων και των μαζικών δεδομένων δεν μπορεί παρά να γίνεται από ειδικούς επιστήμονες, που θέτουν τα κατάλληλα ερωτήματα με βάση ποικίλα θεωρητικά μοντέλα, συνδυάζοντας την ποσοτική με την ποιοτική ανάλυση και διευρύνοντας το πεδίο της κριτικής. Προϋποθέτει την ύπαρξη κειμένων σε μορφή απλού κειμένου και ανάλογων σωμάτων κειμένων, με βάση τα οποία μελετώνται, λόγου χάρη, θεματικές σε μεγάλα χρονικά διαστήματα και πολλές γλώσσες, το ύφος, η πατρότητα κειμένου, η διακειμενικότητα· αναδεικνύονται ζητήματα χαρακτηρολογίας και αφηγηματικότητας, είδους, προσωδίας και ρυθμού. Από τη μια πλευρά η ανάλυση λόγου και από την άλλη η εξεικόνιση με σχήματα, γραφήματα, χάρτες υποστηρίζουν σε μικρο-και μακρο-επίπεδο μια κειμενοκεντρική και, την ίδια στιγμή, περισσότερο κοινωνιολογική προσέγγιση των κειμένων στην ιστορικότητά τους.