Κ. Κυπριανός : Υπηρεσίες πληροφόρησης βασισμένες σε ελεγχόμενα λεξιλόγια και στις τεχνολογίες του σημασιολογικού ιστού

Διδακτορική εργασία του Κωνσταντίνου Κυπριανού 

Περίληψη

Μια από τις πιο βασικές λειτουργίες που επιτελούν παραδοσιακά οι βιβλιοθήκες και τα ιδρύματα μνήμης γενικά, είναι η παροχή υπηρεσιών πληροφόρησης προς τους χρήστες. Οι υπηρεσίες αυτές έχουν ως στόχο να βοηθήσουν τους χρήστες στην ανάκτηση πληροφοριών έτσι ώστε να μπορέσουν να ικανοποιήσουν τις πληροφοριακές τους ανάγκες. Μια από τις πιο σημαντικές διαδικασίες για τη βοήθεια των χρηστών στην ανάκτηση πληροφοριών που παρείχαν ανέκαθεν οι βιβλιοθήκες είναι η θεματική επεξεργασία της πληροφορίας. Η θεματική επεξεργασία γίνεται με τη χρήση συγκεκριμένων θεματικών εργαλείων τα οποία ονομάζονται ελεγχόμενα λεξιλόγια. Μέσα στο χρόνο οι βιβλιοθηκονόμοι και γενικότερα οι επιστήμονες της πληροφόρησης έχουν δείξει μεγάλη συνέπεια στη δημιουργία ποικίλων ειδών ελεγχόμενων λεξιλογίων για την κάλυψη συγκεκριμένων αναγκών που υπάρχουν σε διαφορετικά επιστημονικά πεδία. Όμως, η πρακτική αυτή οδήγησε στη δημιουργία σημασιολογικά παρόμοιων ελεγχόμενων λεξιλογίων που είναι συντακτικά και γλωσσικά ετερογενή με αλληλοεπικαλυπτόμενα μέρη, με αποτέλεσμα η αναζήτηση και η ανάκτηση πληροφορίας ανάμεσα σε διαφορετικούς οργανισμούς να έχει γίνει μια δύσκολη και κουραστική διαδικασία. Επιπλέον, οι χρήστες πολλές φορές αγνοούν τη γλώσσα ευρετηρίασης που χρησιμοποιείται από τις βιβλιοθήκες με αποτέλεσμα να υπάρχει δυσκολία στον εντοπισμό των πηγών που χρειάζονται για την κάλυψη των πληροφοριακών τους αναγκών. Το πρόβλημα γίνεται ακόμα πιο οξύ, αφού τα ήδη υπάρχοντα βιβλιοθηκονομικά συστήματα τις περισσότερες φορές δίνουν τη δυνατότητα στο χρήστη να ανακτήσει πληροφορίες μόνο μέσω της χρήσης ενός αλφαβητικού ευρετηρίου, αφήνοντας ανεκμετάλλευτο τον τεράστιο σημασιολογικό πλούτο που μπορούν να παρέχουν τα ελεγχόμενα λεξιλόγια. 

Στις μέρες μας, η τεχνολογική εξέλιξη και οι ολοένα αυξανόμενες απαιτήσεις των χρηστών για καλύτερη, γρηγορότερη και ποιοτικότερη εύρεση πληροφοριών έχει αυξήσει τους ρυθμούς ανάπτυξης νέων ψηφιακών υπηρεσιών πληροφόρησης. Η χρήση του διαδικτύου και των τεχνολογιών του έχει ωφελήσει και ενισχύσει σε μεγάλο βαθμό την παροχή τέτοιων υπηρεσιών και από τις βιβλιοθήκες. Μάλιστα, τα τελευταία χρόνια με την εμφάνιση του σημασιολογικού ιστού, οι βιβλιοθήκες έχουν στα χέρια τους ένα ισχυρό εργαλείο που θα τους βοηθήσει στη λύση προβλημάτων που τις ταλανίζουν εδώ και δεκαετίες, ιδιαίτερα στον τομέα της διαλειτουργικότητας και στην αποτελεσματικότερη αναζήτηση και ανάκτηση πληροφοριών. 

Κύρια επιδίωξη λοιπόν, της παρούσας διατριβής είναι η έρευνα και η δημιουργία καινοτόμων υπηρεσιών, μεθοδολογιών και εργαλείων, με τα οποία τα παραδοσιακά Σελίδα | vii εργαλεία που χρησιμοποιούνται για τη θεματική επεξεργασία του υλικού των βιβλιοθηκών, να μπορέσουν να εξελιχθούν σε σύγχρονα εργαλεία αναζήτησης με τη βοήθεια του σημασιολογικού ιστού. Απώτερος στόχος είναι οι νέες αυτές υπηρεσίες να βοηθούν τον τελικό χρήστη στην ευκολότερη και γρηγορότερη ανάκτηση πληροφοριών με ένα διαφανή και ξεκάθαρο τρόπο. 

Λέξεις κλειδιά: Θεματική ευρετηρίαση, Ελεγχόμενα λεξιλόγια, Σημασιολογικός ιστός, Ανοιχτά συνδεδεμένα δεδομένα, Λαοταξινομίες, MARC

Βασικά σημεία των περιεχομένων

1.3. Αποτύπωση του ερευνητικού χώρου που κινείται η διατριβή
1.3.1. Θεματική ευρετηρίαση στις βιβλιοθήκες

1.3.2. Σημασιολογικός ιστός

2. Θεματική ευρετηρίαση 
2.1. Θεματική ευρετηρίαση στις βιβλιοθήκες 
2.2. Ελεγχόμενα λεξιλόγια 
2.3. Είδη ελεγχόμενων λεξιλογίων 
2.3.1. Θεματικές επικεφαλίδες 
2.3.2. Θησαυροί
2.3.3. Ταξινομικά σχήματα 
2.4. Θεματική αναζήτηση και ανάκτηση μέσω της χρήσης των LCSH και των θησαυρών
2.5. Προτεινόμενη προσέγγιση στη θεματική ανάκτηση πληροφοριών 
2.5.1. Επεκτείνοντας τη συνδετική δομή των LCSH 
2.5.2. Μοντελοποίηση των σχέσεων ανάμεσα στις LCSH σε ένα οντολογικό σχήμα 
2.5.3. Από τη θεωρία στην πράξη: σημασιολογική ανάκτηση πληροφοριών με τη χρήση των LCSH
2.5.4. Μελέτη περίπτωσης 
2.6. Μη ελεγχόμενα λεξιλόγια 

2.6.1. Λαοταξινομίες 

3. Συγχώνευση ελεγχόμενων και μη λεξιλογίων

4. Τα Συνδεδεμένα Δεδομένα 
4.1. Γενικές πληροφορίες 
4.2. Τι είναι τα Συνδεδεμένα Δεδομένα
4.3. Κανόνες των Συνδεδεμένων Δεδομένων 
4.4. Τεχνολογίες των Συνδεδεμένων Δεδομένων 
4.4.1. URIs 
4.4.2. Μοντελοποίηση Συνδεδεμένων Δεδομένων 
4.4.3. Σειριοποίηση του RDF 
4.4.4. SKOS 

4.4.5. Πρόσβαση στα δεδομένα

5. Υπηρεσία πλοήγησης θεματικών επικεφαλίδων βασισμένη στα Συνδεδεμένα Δεδομένα

6. Ευθυγράμμιση ελεγχόμενων λεξιλογίων μέσω της χρήσης υπηρεσιών σε Συνδεδεμένα Δεδομένα

7. Συνδεδεμένα Δεδομένα, MARC και βιβλιοθήκες 
7.1. MARC και βιβλιοθήκες 
7.2. MARC και Συνδεδεμένα Δεδομένα 
7.2.1. MARC21, UNIMARC και URIs των Συνδεδεμένων Δεδομένων που έχουν
οριστεί τοπικά 
7.2.2. MARC21, UNIMARC και URIs των Συνδεδεμένων Δεδομένων που έχουν
οριστεί σε απομακρυσμένα σημεία 

7.3. Εθνικές βιβλιοθήκες, καθιερωμένες εγγραφές, MARC και Συνδεδεμένα Δεδομένα

8. Λαοταξινομίες και βιβλιοθήκες 
8.1. Το πρόβλημα της χρονικής διάστασης της πληροφορίας στις βιβλιοθήκες 
8.2. Χρονική διάσταση της πληροφορίας (επικαιρότητα)
8.2.1. Χρονική διάσταση της πληροφορίας και βιβλιοθήκες 
8.2.2. Web 2.0, χρονική διάσταση της πληροφορίας και βιβλιοθήκες
8.2.3. Twitter και βιβλιοθήκες 
8.2.4. Υλοποίηση της ιδέας 

Συνοπτική αναφορά στην Φιλοσοφία της Πληροφορίας

Ζούμε σε μια εποχή και σε έναν κόσμο, όπου πληροφορίες βρίσκονται παντού. Ο ίδιος ο άνθρωπος είναι σύστημα πληροφοριών, ενώ κάθε είδους γνώση είναι δυνατή μέσω της λήψης, συλλογής και δημιουργίας πληροφοριών. Για την πλειονότητα των ανθρώπων, στα πλαίσια της καθημερινής ζωής, η πιο δημοφιλής ιδέα, για το τι είναι η πληροφορία, συνοψίζεται στην αντίληψη ότι πρόκειται για ένα μήνυμα, για μια γνώση που ανταλλάσσεται στα πλαίσια της επικοινωνίας. Αντίθετα, στον επιστημονικό τομέα, το πρώτο πράγμα που παρατηρεί κανείς, όταν αρχίζει να διερευνά το τι είναι η πληροφορία -δηλαδή ποια είναι η φύση της, οι ιδιότητές της-, συνοψίζεται στο ότι δεν φαίνεται να υπάρχει συναίνεση ως προς κάποιο ορισμό, κοινής, διεπιστημονικής αποδοχής.

«Τα είδη των πληροφοριών και οι θεωρητικές τους αναπαραστάσεις αποτελούν μια μεγάλη ποικιλία φαινομένων, εννοιών, τύπων και ιδεών»[1]. H πραγματική φύση των πληροφοριών παραμένει αρκετά αφηρημένη και η γνώση του ανθρώπου γι’ αυτήν, για πολλά χρόνια, ήταν διάσπαρτη και ταυτόχρονα περίκλειστη, ανά επιστημονικό κλάδο. Τις τελευταίες δεκαετίες, έκανε την εμφάνιση του, ένας κλάδος, που ασχολείται πρωτίστως με το συνολικό πεδίο των φαινομένων που αντιπροσωπεύει ο κόσμος της πληροφορίας, πρόκειται για την Φιλοσοφία της Πληροφορίας (ΦτΠ). Θα μπορούσαμε να πούμε, κάπως αφαιρετικά, ότι η ΦτΠ εξετάζει τον όρο πληροφορία, την πολλαπλότητα των εννοιών του και προσπαθεί να διευκρινίσει τις πολλές χρήσεις του[2].

Παρ΄ όλη την εξέλιξη της ΦτΠ δεν έχει ακόμα διατυπωθεί μια γενική και πλήρης θεωρία της πληροφορίας με σταθερό θεωρητικό υπόβαθρό, με σαφείς οντολογικές κατηγοριοποιήσεις, που να συλλαμβάνει την ολότητα του φαινομένου της πληροφορίας. Αρκετοί μελετητές έχουν υποστηρίξει ότι ίσως, δεν είναι εφικτό να έχουμε μια τέτοια θεωρία[3]. Ιδιαίτερα, μετά την ανάπτυξη την ψηφιακής πληροφορίας και την διαρκώς διευρυνόμενη διάχυση της στον φυσικό κόσμο, υπήρξε μια μετατόπιση του κέντρου βάρος της ΦτΠ προς τα ζητήματα δεοντολογίας της πληροφορίας. Προς ενίσχυση των παραπάνω, αναφέρουμε, ότι δεν έχει επιτευχθεί ακόμα μια τυποποίηση και μια ευρύτερη αποδοχή, της ορολογίας γύρω από την πληροφορία, με σαφή καθορισμό των σημαινόμενών της, τόσο σε επίπεδο ΦτΠ όσο και των άλλων επιστημών που μελετούν παραδοσιακά, την πληροφορία. Έτσι αποτελεί συχνό φαινόμενο, η αναφορά ενός όρου από διαφορετικούς μελετητές να έχει άλλα συμφραζόμενα και άλλο περιεχόμενο.

Πρέπει όμως να αναφέρουμε, ότι σταδιακά και μέσα από αρκετές αμφιταλαντεύσεις, αποκλίσεις, η ΦτΠ φαίνεται να προχωράει προς την καθιέρωση των διανοητικών και λεκτικών της εργαλείων. Παρ’ όλες τις διαφορές, ως προς στη μεθοδολογία και το περιεχόμενο, μπορούμε να διακρίνουμε κάποια βασικά πεδία διερεύνησης της ΦτΠ, όπως αυτό που εξετάζει την οντολογία της πληροφορίας, αυτό που εξετάζει την “αξία” της, αλλά και το πεδίο της δεοντολογίας της πληροφορίας[4]. Στο μεταφυσικό πεδίο της οντολογίας μελετάται η φύση, η ουσία της πληροφορίας μέσα στη φύση, στην κοινωνία, αλλά και στις ανθρώπινες νοοτροπίες, στον κόσμο των μηχανών κ.ά. Επιπλέον, εντός του πεδίου αυτού, γίνεται προσπάθεια να κωδικοποιηθούν, να κατηγοριοποιηθούν, οι προϋπάρχουσες σχετικές θεωρίες. Στο πεδίο της "αξίας", η πληροφορία ποσοτικοποιείται και γίνονται προσπάθειες προσδιορισμού, υπολογισμού της αξίας της, της αξιοπιστίας, της αποτελεσματικότητας, της συνάφειας κ.ά. παραμέτρων της πληροφορίας. Τέλος, το πεδίο της δεοντολογίας της πληροφορίας εξετάζει μια σειρά από «ηθικά» ζητήματα που σχετίζονται με τη διαχείριση της πληροφορίας.

Σημαντικοί θεωρητικοί της Φτπ είναι οι R. Capurro και L. Floridi

---

[1] M. Burgin. Theory of information: fundamentality, diversity and unification. Λονδίνο, Νέα Υερσέη: World Scientific, 2010. σ. 53

[2] Βλ. ενδεικτικά στην εισαγωγή του F. I. Dretske. Knowledge and the Flow of Information. 2η εκδ. Κέμπριτζ: MIT Press, 1982 και στο L. Floridi. The Philosophy of Information. Οξφόρδη: Oxford University Press, 2011. σ. 17-25.

[3] Βλ.ενδεικτικά στο R. Capurro, P. Fleissner και W. Hofkirchner. «Is a Unified Theory of Information Feasible?» στο W. Hofkirchner (επιμ.), The Quest for a unified theory of information, Proceedings of the 2nd International Conference on the Foundations of Information Science. [χ.τ.]: Gordon and Breach (1999). σ. 9-30 και στο N. J. A. Sloane και A. D. Wyner (επιμ.). Claude E. Shannon. Collected Papers. Νέα Υόρκη: IIEE Press. (1993). σ. 180.

[4] Τα βασικά στοιχεία αντλούνται από το M. Burgin. ό.π., σ. 54-56.

Υ.Γ. ευχαριστούμε την Κ. για την παραχώρηση του κειμένου

Γιατί... Tο γρασίδι βλασταίνει πάνω στις ρίζες του

Και εκεί που ψάχναμε… για να θυμηθούμε τα παλιά…

Βρήκαμε αυτό το καταπληκτικό βιβλίο…

Z733.U6 C36 2017

Library of Congress

The card catalog : books, cards, and literarytreasures / the Library of Congress. –

San Francisco : Chronicle Books, [2017].- 222 p.-Includes bibliographical references and index. - ISBN 9781452145402

1. Library of Congress--History.   2. Library of Congress--Catalogs--History.      3. Card catalogs--United States--History.   4. Catalog cards--United States--History.   5. Library catalogs--History.  6. Cataloging--History.  7. Classification--Books--History.        I. Library of Congress        

Γιατί πέρα από την αισθητική μας… κάπου πρόσφατα διαβάσαμε… ότι…

Το γρασίδι βλασταίνει πάνω στις ρίζες του[1]….

---

[1] Αζέρικη παροιμία

Ελληνικές Δημόσιες / Πανεπιστημιακές Βιβλιοθήκες και social media

Δημόσιες Βιβλιοθήκες

Έρευνα που υλοποιήθηκε αρχές Μαΐου 2018 

To 20% (09/45) των δημοσίων βιβλιοθηκών δεν χρησιμοποιούν καθόλου Social Media. Αξίζει να αναφέρουμε ότι για την Δημόσια Βιβλιοθήκη της Τρίπολης εντοπίστηκε η μοναδική περίπτωση ύπαρξης μίας ανεπίσημης σελίδας στο Facebook (Fb), η οποία είναι πλέον ανενεργή. Επίσης 7 από τις δημόσιες βιβλιοθήκες που δεν φαίνεται να κάνουν χρήση των social media, δεν έχουν καν ιστοσελίδα. Από κει και πέρα, στην ύπαρξη προφίλ κυρίαρχο είναι το Fb με ποσοστό 48% επί του συνόλου (36/45), ακολουθεί το YouTube με 13% (10/45) και μετά το Twitter με 12% (09/45). Ως ανενεργά προφίλ κρίθηκαν αυτά που έχουν να ενημερωθούν για διάστημα μεγαλύτερο του ενός έτους. Από τις 36 δημόσιες βιβλιοθήκες που χρησιμοποιούν social media, έχουν ανενεργά προφίλ στο Fb 5 βιβλιοθήκες, στο Twitter 3, στο YouTube 5 και στο Google+ 3. Τα 4 blogs που εντοπίζονται αποτελούν στην ουσία και την ιστοσελίδα της Βιβλιοθήκης. Οι πιο ενεργές δημόσιες βιβλιοθήκες στην δημιουργία και συντήρηση προφίλ στα διάφορα social media είναι η Λιβαδειά με 9 λογαριασμούς, η Βέροια με 6 και η Δράμα με 5. Μόνο ένα προφίλ και αυτό στο Facebook δημιούργησαν το 58% των δημόσιων βιβλιοθηκών (21/36) και από αυτά τα προφίλ ανενεργά είναι τα τέσσερα.

Τέλος σε 12 ιστοσελίδες δημοσίων βιβλιοθηκών που χρησιμοποιούν social media είτε δεν εντοπίστηκε παραπομπή σε αυτά είτε η παραπομπή είναι λάθος (ανενεργό link, παραπομπή στην γενική σελίδα του social media).

Βιβλιοθήκες Πανεπιστημίων (όχι Τ.Ε.Ι.)

To 33% των πανεπιστημιακών βιβλιοθηκών δεν χρησιμοποιούν καθόλου social media. Οι πανεπιστημιακές βιβλιοθήκες κάνουν χρήση των υπηρεσιών κυρίως του Fb (41%), του Twitter (17%), του YouTube (15%), και του LinkedIn (12%). Ανενεργοί λογαριασμοί υπάρχουν, από ένας για καθένα από τα παρακάτω, Twitter, YouTube και Vimeo. Οι βιβλιοθήκες πανεπιστημιακών ιδρυμάτων με την μεγαλύτερη συμμετοχή στο χώρο των social media είναι του Πανεπιστημίου Μακεδονίας και του Α.Π.Θ. Αντίθετα, πέντε βιβλιοθήκες χρησιμοποιούν μόνο ένα social media και αυτό είναι το Fb. Τέλος, στις ιστοσελίδες δύο πανεπιστημιακών βιβλιοθηκών δεν γίνεται σωστή παραπομπή προς τα προφίλ τους σε συγκεκριμένα social media, λόγω λανθασμένων link ή λόγω ανενεργού πλέον προφίλ.

Παρατηρήσεις

Συγκριτικά, θα μπορούμε να πούμε ότι η κυριαρχία του Fb ως δικτύου είναι δεδομένη και στην κοινότητα των ελληνικών δημόσιων και πανεπιστημιακών βιβλιοθηκών, με σημαντική διαφορά από τα άλλα δύο δίκτυα που έπονται του Twitter και του YouTube. Επιπλέον διαπιστώνουμε μια τάση αρκετών βιβλιοθηκών και των δύο κατηγοριών να πειραματιστούν και να δοκιμάσουν τις δυνατότητες τους παρέχει η πληθώρα των web 2.0 εφαρμογών[1]. Πέρα από τις σχετικές αναφορές κάποιων από τους διαχειριστές των social media των βιβλιοθηκών που εξετάζονται εδώ, αυτό γίνεται εύκολα αντιληπτό μέσω της παρατήρησης των σχετικών προφίλ. Το Issuu και το Scribd χρησιμοποιήθηκαν ως αποθετήρια ψηφιακού υλικού, το SoundCloud ως αποθετήριο ηχογραφήσεων και podcasts, ενώ οι δυνατότητες που προσφέρει το Instagram φαίνεται να διερευνώνται ακόμα από την κοινότητα των ελληνικών βιβλιοθηκών, η οποία ως προς την διαμοίραση, αποκλειστικά φωτογραφιών και εικόνων είναι σταθερά προσανατολισμένη προς το Flickr. Εφαρμογές που ασχολούνται αποκλειστικά με την κοινοποίηση υλικού άλλων ιστοσελίδων όπως το Scoop.it και το Pinterest έχουν μικρή χρήση. Τέλος, μικρή είναι και η παρουσία των ελληνικών δημόσιων και πανεπιστημιακών βιβλιοθηκών στις πλατφόρμες του Google+ και του LinkedIn.    

Έχει ενδιαφέρον να σταθούμε λίγο στην περίοδο δημιουργίας των διαφόρων προφίλ στα social media από τις βιβλιοθήκες που εξετάζουμε εδώ (Διάγραμμα 3). Τα πρώτα βήματα γίνονται το 2007 από τις δημόσιες βιβλιοθήκες της Λιβαδειάς και Βέροιας στο Fb και στο YouTube και για τις πανεπιστημιακές από το Χαροκόπειο το 2009[2]. Το 2015 είναι η πιο παραγωγική χρονιά στην δημιουργία προφίλ σε διάφορες εφαρμογές, με το Fb να κυριαρχεί, παρόλο που η δημιουργία προφίλ στο Fb έχει μια διαχρονική δυναμική, με περίοδο αιχμής τα έτη 2012-2016.

Υ.Γ. Θα ακολουθήσουν προσεχώς, αναλυτικά posts για την χρήση των Fb, twitter και youtube

---

[1] Στις προσπάθειες του πειραματισμού μπορούμε να εντάξουμε και κάποιες σποραδικές χρήσεις, κατά το παρελθόν, εφαρμογών όπως το Dailymtion και το Veoh για την διαμοίραση πολυμέσων, του delicious για cloud bookmarking, του Picasa για upload φωτογραφιών και άλλα.

[2] Μια εικόνα της αρχικής περιόδου χρήσης των sm στις ακαδημαϊκές βιβλιοθήκες, αποτυπώνεται στην εισήγηση Κυπριανός Κ. κ.ά. (2010).  Ψηφιακή παιδεία και κοινωνική δικτύωση στις Ακαδημαϊκές Βιβλιοθήκες.  

Σχετικοί πίνακες

Συνέχεια έρευνας:
Νο 1

Σελιδοδείκτης του μήνα

Γ. Σταύρου