Ανάμεσα στον Νοέμβριο του 2006 και τον Ιούλιο του 2007, αυτή την κόλαση περιέγραφε σε ένα ηλεκτρονικό ημερολόγιο που δημοσιευόταν στο site της Βρετανικής Βιβλιοθήκης και της ισπανικής εφημερίδας «El Pais». Εκεί έγραφε πως έχει αναγκαστεί να χρησιμοποιήσει αντισυμβατικές μεθόδους προκειμένου να αναστήσει την Εθνική Βιβλιοθήκη. Δηλαδή; «Έκανα ό,τι χρειαζόταν για να παρακάμψω τη γραφειοκρατία και τη διαφθορά, που κατά τη γνώμη μου είναι πιο επικίνδυνες από την Αλ Κάιντα», απαντά. Γεννημένος το 1962 στη Βαγδάτη, ο Κούρδος Εσκαντέρ είχε εγκαταλείψει την πόλη στα 19 του χρόνια, για να συμμετάσχει στην κουρδική αντίσταση. Μέχρι να επιστρέψει στην ιρακινή πρωτεύουσα το 2003, μετά την ανατροπή του Σαντάμ, είχαν μεσολαβήσει πολλά - είχε ολοκληρώσει το διδακτορικό του στο Λονδίνο όπου και εργαζόταν, είχε παντρευτεί και είχε μόλις γίνει πατέρας, είχε αποκτήσει βρετανική υπηκοότητα.
«Το 2003 στο Λονδίνο, όταν πήρα την απόφαση να γυρίσω, δεν ήμουν μόνος. Ήμασταν μια παρέα από εκπατρισμένους Ιρακινούς -καλλιτέχνες, δημοσιογράφοι, συγγραφείς- που φτάσαμε στη Βαγδάτη με δύο αυτοκίνητα. Δυστυχώς συναντήσαμε μια κατάσταση που όχι μόνο ήταν πολύ επικίνδυνη, αλλά χειροτέρευε διαρκώς. Ύστερα από ένα διάστημα οι υπόλοιποι εγκατέλειψαν τη Βαγδάτη για να γυρίσουν πίσω στο Λονδίνο. Ήμουν ο μόνος που αποφάσισε να μείνει».
Όταν αναλάβατε τα καθήκοντά σας στην Εθνική Βιβλιοθήκη και το Αρχείο, ποια ήταν η έκταση της ζημιάς που αντιμετωπίσατε; «Μιλάμε για τον πιο βαριά τραυματισμένο πολιτιστικό θεσμό της χώρας. Οι κτιριακές εγκαταστάσεις είχαν υποστεί τεράστιες ζημιές κι αντιμετώπιζαν σοβαρά δομικά προβλήματα. Δεν είχαμε ηλεκτρικό ή νερό, είχε εξαφανιστεί το σύνολο του εξοπλισμού και φυσικά όλα τα έπιπλα. Οι απώλειες, τώρα, σε πολιτιστικό κεφάλαιο ήταν πολύ σημαντικές. Υπολογίζω πως χάθηκε περίπου το 60% του Αρχείου - χάρτες, έγγραφα, φωτογραφίες, σπάνιες εκδόσεις. Και η συλλογή της Βιβλιοθήκης είχε φτωχύνει κατά 25%. Η λεηλασία έγινε μεταξύ 10 και 12 Απριλίου του 2003, αμέσως μετά την ανατροπή του καθεστώτος. Τρεις ομάδες εισέβαλαν στις εγκαταστάσεις: η πρώτη αποτελούνταν από κοινούς πλιατσικολόγους, από αυτούς που είναι ίδιοι παντού στον κόσμο. Σήκωσαν έπιπλα, εργαλεία, ό,τι έβρισκαν μπροστά τους. Έπειτα υπήρχαν οι επαγγελματίες κλέφτες, οι οποίοι απέσπασαν πολύτιμα και μεγάλα τμήματα της συλλογής μας, σπάνια βιβλία, χάρτες, έγγραφα και φωτογραφίες. Οι πιο επικίνδυνοι, όμως, ήταν οι εμπρηστές, οι οποίοι διατηρούσαν δεσμούς με το προηγούμενο καθεστώς. Εκείνοι έβαλαν φωτιά και κατέστρεψαν το Κρατικό Αρχείο, που κάλυπτε την ιρακινή ιστορία από τα μέσα του 20ού αιώνα έως τις πρώτες μέρες της ηγεσίας του Σαντάμ»
Μέχρι στιγμής τι έχετε καταφέρει να ανακτήσετε; «Εκτός Ιράκ, τίποτε. Έχουμε αποδείξεις πως έγγραφα, χειρόγραφα -όπως και άλλα ιρακινά πολιτιστικά αγαθά, αρχαία ή σύγχρονα- πουλήθηκαν στη Σαουδική Αραβία, την Ιορδανία, το Ιράν, την Τουρκία, τη Συρία. Έγγραφα που σχετίζονται με την ιρακινή εξωτερική πολιτική απέναντι στο Ιράν, κατέληξαν στο Ιράν. Οτιδήποτε είχε σχέση με τα προβλήματά μας με το Κουβέιτ, πέρασε λαθραία στο Κουβέιτ, το ίδιο ισχύει για ντοκουμέντα που σχετίζονται με τις τουρκοϊρακινές σχέσεις - βρίσκονται στην Τουρκία, άλλα αντιστοίχως στη Συρία και τη Σαουδική Αραβία. Υπάρχει ένα μονοπάτι λαθρεμπορίου ανάμεσα στο Ιράκ και τα γειτονικά κράτη. Πολλοί που κατηγορούσαν τους Αμερικανούς πως δεν προστατεύουν τον ιρακινό πολιτισμό, αναμίχθηκαν στην καταστροφή και τη λεηλασία της ιρακινής πολιτιστικής κληρονομιάς. Μέσα στο Ιράκ, όμως, κάτι έχουμε πετύχει. Υπήρξαν άνθρωποι την περίοδο της λεηλασίας που αγόρασαν σπάνια βιβλία τα οποία είχαν κλαπεί από τη Βιβλιοθήκη. Μόλις η κατάσταση σταθεροποιήθηκε με προσέγγισαν και τα επέστρεψαν. Συνολικά πήραμε πίσω 300 βιβλία».
Ποια ήταν η πιο δύσκολη στιγμή τα τελευταία πέντε χρόνια, η στιγμή που ίσως μπήκατε στον πειρασμό να τα παρατήσετε;
«Η χειρότερη στιγμή ήταν η δολοφονία του Αλί Σαλίχ, το 2006. Ο Αλί ήταν ένας υπέροχος νέος άνθρωπος, ένας πολύ ταλαντούχος web designer που είχα προσλάβει το 2004. Τέσσερις ένοπλοι τον ανάγκασαν να βγει από το αυτοκίνητό του και τον πυροβόλησαν εν ψυχρώ. Αισθάνθηκα ένοχος για τη δολοφονία του, επειδή εγώ ήμουν αυτός που τον προσέλαβε. Η απώλεια του Αλί είναι κάτι που δεν νομίζω πως θα μπορέσω να ξεπεράσω, ήταν ένας άνθρωπος που αγαπούσα και θαύμαζα πάρα πολύ για την εντιμότητα και τη γενναιότητά του. Δεν σκέφτηκα, όμως, να φύγω από τη Βαγδάτη. Αισθάνομαι πως έχω μεγάλη ευθύνη απέναντι στους ανθρώπους που εργάζονται εδώ. Έχω προσλάβει δεκάδες νεαρούς άνδρες και γυναίκες. Έχω, λοιπόν, καθήκον να μείνω κοντά τους». Ποιο είναι το όραμά σας για τον ρόλο που μπορεί να παίξει ένας θεσμός όπως η Εθνική Βιβλιοθήκη στην οικοδόμηση ενός σύγχρονου, δημοκρατικού κράτους; «Τα πιο κρίσιμα από τα προβλήματα που αντιμετωπίζουμε τα τελευταία πέντε χρόνια, δεν πρόκειται να λυθούν παρά μόνο αν έχουμε μια κοινή γλώσσα - και ο πολιτισμός είναι η κοινή γλώσσα που μοιράζονται όλοι οι Ιρακινοί. Θεσμοί όπως η Εθνική Βιβλιοθήκη και το Αρχείο, αντιπροσωπεύουν τη συλλογική μας μνήμη και πρέπει να τη διασώσουμε για να γεφυρώσουμε το χάσμα ανάμεσα στις διάφορες θρησκευτικές κοινότητες. Επίσης, πρέπει να είναι σαφές πως οι θεσμοί λειτουργούν για το σύνολο των Ιρακινών πολιτών. Τα χρόνια της δικτατορίας του Σαντάμ, η Βιβλιοθήκη μόνο σαν εθνική δεν λειτουργούσε. Αντιθέτως ήταν ιδεολογικό όργανο του καθεστώτος. Το πρώτο πράγμα που έκανα ήταν να ξεκαθαρίσω πως η Εθνική Βιβλιοθήκη οφείλει να αγκαλιάζει όλες τις φυλετικές και θρησκευτικές ομάδες. Ένας από τους κανόνες που έθεσα ήταν πως θα έπρεπε οι υπάλληλοι να εκπροσωπούν όλες τις διαφορετικές κοινότητες, οπότε προσέλαβα χριστιανούς, μουσουλμάνους, Κούρδους και Άραβες».
«Εκείνο που ήταν επείγον όταν ανέλαβα τα καθήκοντά μου, ήταν να σώσω ό,τι απέμενε από την περίφημη εβραϊκή μας συλλογή. Μετά την εκδίωξη της εβραϊκής κοινότητας τη δεκαετία του 1950, η κυβέρνηση έκλεισε όλες τις συναγωγές, τα εβραϊκά σχολεία, κατέσχεσε τις εβραϊκές εκδόσεις, τα χειρόγραφα, τους παπύρους, όλα. Όλα αυτά τα χρόνια τα κρατούσαν σε μυστικές τοποθεσίες, κάτω από τον έλεγχο της μυστικής αστυνομίας. Μετά την ανατροπή του καθεστώτος, έστειλαν ένα μεγάλο μέρος τους στη Βιβλιοθήκη - γύρω στα 5.000 βιβλία. Δυστυχώς οι βιβλιοθηκονόμοι φοβούνταν να τα καταλογογραφήσουν, γιατί το καθεστώς ήταν αντισημιτικό. Κι έτσι τα αποθήκευσαν, αλλά αναγκαστικά σε πολύ κακές συνθήκες, με αποτέλεσμα να χαθεί τελικά το 70% με 80% των εβραϊκών βιβλίων. Το πρώτο πράγμα που έκανα μόλις ανέλαβα καθήκοντα ήταν να σπεύσω να περισώσω ό,τι μπορούσε να σωθεί από την εβραϊκή συλλογή μας. Στο μεταξύ, ένα άλλο κομμάτι της συλλογής βρισκόταν ακόμη στα υπόγεια της Μουχαμπαράτ - αυτό το πήραν οι Αμερικανοί και το έστειλαν στις ΗΠΑ, όπου και βρίσκεται ακόμη για να συντηρηθεί. Νομίζω πως στο κοντινό μέλλον μια ιρακινή αντιπροσωπεία θα επισκεφθεί την Ουάσιγκτον για να διαπραγματευτεί την επιστροφή τους». «Τον Απρίλιο του 2003, οι άνθρωποι που έμπαιναν στο Αρχείο προέρχονταν από διάφορες πλευρές. Ιρακινά πολιτικά κόμματα, πολίτες που αναζητούσαν πληροφορίες για αγνοούμενους συγγενείς τους, μη Κυβερνητικές Οργανώσεις, δημοσιογράφοι, Αμερικανοί στρατιωτικοί. Για δύο λόγους κατασχέθηκαν έγγραφα από τον αμερικανικό στρατό: πρώτον έψαχναν αποδείξεις πως ο Σαντάμ είχε όπλα μαζικής καταστροφής, δεύτερον ήθελαν να βρουν αποδείξεις πως υπήρχε σχέση ανάμεσα στον Σαντάμ και την Αλ Κάιντα. Εκτός αυτού, ήθελαν κυρίως να ελέγξουν την κατάσταση στο νέο Ιράκ, και τα επίσημα έγγραφα που βρίσκονταν στο Αρχείο περιείχαν πολύτιμες πληροφορίες σχετικά με τις εθνικές και θρησκευτικές ομάδες, σημαντικά πρόσωπα της αντιπολίτευσης κ.ά.».
Σήμερα, τα μισά από τα ντοκουμέντα που κατέσχεσαν παραμένουν στη Βαγδάτη, είναι όμως υπό τον έλεγχο των Αμερικανών. Τα άλλα μισά βρίσκονται στο Πεντάγωνο και τη CIA, αλλά θα αγωνιστούμε για την επιστροφή τους και θα τα πάρουμε πίσω οπωσδήποτε. Αυτά τα αρχεία θα γυρίσουν πίσω, στο Ιράκ. Είναι ζήτημα χρόνου. Δεν θα το βάλω κάτω, γιατί πρόκειται για ντοκουμέντα που καλύπτουν μια πολύ σημαντική περίοδο της ιστορίας μας, μιας ιστορίας τραγικής. Έχει τεράστια σημασία να αναγνωριστούν και να αποζημιωθούν τα θύματα του προηγούμενου καθεστώτος. Κι όχι μόνο - για να αποκλείσουμε το ενδεχόμενο να εμφανιστεί ένας νέος Σαντάμ, πρέπει να γνωρίσουμε και να κατανοήσουμε την ιστορία μας. Γι' αυτό είναι ζωτικής σημασίας για το σύγχρονο Ιράκ όλα αυτά τα έγγραφα». σχετικό υλικό:
2 σχόλια:
Θα είχε ενδιαφέρον και θα ήταν χρήσιμη η δημιουργία ενός δικτύου Librarians without Borders, όπως της οργάνωσης που εδρεύει στον Καναδα. Σε κάποιες τέτοιες περιπτώσεις το έργο που θα μπορούσε να προσφέρει θα ήταν εξαιρετικό. Βέβαια, στην Ελλάδα δεν έχουμε λύσει αντίστοιχα προβλήματα στις βιβλιοθήκες μας. Οπότε μια τέτοια οργάνωση θα λέγονταν Librarians inside Borders...
πικρό αλλά εύστοχο σχόλιο
Δημοσίευση σχολίου