Ευαγγέλιο του Ιούδα: η περιπέτεια του χειρόγραφου

πηγή: 

Ανδρέας Αποστολίδης, Αρχαιοκαπηλία και Εμπόριο Αρχαιοτήτων, Αθήνα: Εκδόσεις Άγρα, 2006

σελ. 407 - 416

Το παλιό χειρόγραφο (του Ευαγγελίου του Ιούδα) ανακαλύφθηκε περίπου στη μέση της δεκαετίας του 70 από κάποιον χωρικό σε μια σπηλιά της ερήμου, 150 χλμ νότια του Καΐρου, τυλιγμένο σε δέρμα και μέσα σε πέτρινο κουτί, συνθήκες έλλειψης υγρασίας που επέτρεψαν τη διατήρηση του παπύρου για 1700 χρόνια. Το κουτί δόθηκε σε έναν Αιγύπτιο κοσμηματοπώλη που άλλοτε αναφέρεται ως Χάνα Ασάμπιλ και άλλοτε ως Χάνα Εριάν. Ο Χάνα άρχισε να κυκλοφορεί τον πάπυρο στην αγορά.

Την ύπαρξη του πολύτιμου χειρόγραφου την πληροφορήθηκε σύντομα ο (αρχαιοπώλης) Νικολά Κουτουλάκης (ζούσε και δραστηριοποιούνταν επαγγελματικά στο Παρίσι), που ήταν πελάτης του Χάνα. 

Το National Geographic εξέδωσε μετά τα απομεινάρια του Ευαγγελίου του Ιούδα κι ένα δεύτερο βιβλίο με την ιστορία του χειρόγραφου. Τίτλος: Το χαμένο ευαγγέλιο. Το έγραψε ο συγγραφέας και παραγωγός τους ντοκυμαντέρ Χ. Κρόσνι. Σε αυτό υπάρχει μια λεπτομερειακή εξιστόρηση της περιπλάνησης του Ευαγγελίου στα χέρια του κυκλώματος των αρχαιοπωλών, όπου δεν αποκρύπτεται τίποτα, αλλά όλες οι αμφιλεγόμενες έως εγκληματικές πρακτικές τους αποκτούν μια "ουδέτερη" διάσταση ενώ εξαγνίζεται ο ρόλος της Φρίντα Τσάκος.

Ο Κρόσνι αναφέρεται διεξοδικά στον Κουτουλάκη: "Ο Νικόλας Κουτουλάκης ήταν ένας πανούργος Έλληνας, ιδιαίτερα διορατικός, που έκανε πολύ επικερδείς αγοραπωλησίες. Κάθε χρόνο ξεκινούσε για ένα καινούριο κυνήγι θησαυρού. Η πρώτη του στάση ήταν συνήθως η Ιταλία. Στη συνέχεια πήγαινε στην Ελλάδα και στην Κύπρο και μετά στη Συρία, έκανε μια στάση στην Τεχεράνη και στην Κων/πολη και μετά κατέληγε στο Κάιρο. Άνηκε σε μια μικρή ομάδα που διαμόρφωσε το εμπόριο αρχαιοτήτων στη Μέση Ανατολή μετά τον Β Παγκόσμιο πόλεμο και έδωσε τη δυνατότητα στους ντόπιους εμπόρους να κάνουν αγοραπωλησίες με τη Δύση........"

Ο Κουτουλάκης χρησιμοποιούσε δύο γυναίκες για να εξάγει παράνομα από την Αίγυπτο αρχαιότητες. Η μία είναι γνωστή ως Έφη ή Μία.......Η "Έφη" επιχείρησε να κλείσει μόνη της συμφωνία με τον έμπορο του Καΐρου Χάνα, πίσω από την πλάτη του Κουτουλάκη. Κατά τον Ολλανδό έμπορο Βαν Ρυν, Ο Κουτουλάκης ήταν "έτη φωτός μπροστά από τη διπρόσωπη πουτάνα στα κόλπα του εμπορίου αρχαιοτήτων και άρπαξε τελικά τον πάπυρο ο ίδιος.

Προηγουμένως, όμως, σύμφωνα με τη διήγηση Κρόσνι, ο Χάνα αναπάντεχα έπεσε θύμα κλοπής και έχασε τον πολύτιμο πάπυρο από το χρηματοκιβώτιο του, μαζί με όλα τα καλά του κομμάτια. Πέρασαν μερικά χρόνια, ο Χάνα απειλούσε τον Κουτουλάκη ότι θα τον σκοτώσει, ο Κουτουλάκης ορκιζόταν ότι δεν είχε κλέψει ο ίδιος τον πάπυρο και τελικά τον επέστρεψε αρχές της δεκαετίας του 80.

Πιθανότερη εκδοχή παρουσιάζεται να είχε πραγματοποιήσει την κλοπή η "Έφη". Την είχε βάλει ο Κουτουλάκης ή ενήργησε μόνη της παραμένει άγνωστο. Πάντως η "Έφη" απέσπασε μερικές σελίδες του ιστορικού χειρογράφου. ήταν ο πρώτος ακρωτηριασμός, από τους πολλούς που θα ακολουθήσουν στα 40 χρόνια περιφοράς του ανεκτίμητου παπύρου στους κόλπους του διεθνούς κυκλώματος των εμπόρων τέχνης.

Λίγα χρόνια μετά ο Χάνα κατάφερε με κάποιον τρόπο να συνεταιριστεί ξανά με τον Κουτουλάκη στη διαχείριση του παπύρου μέσω ενός Αθηναίου συλλέκτη που ονομαζόταν Γιάννης Περδίος και προσπάθησαν μαζί να τον πουλήσουν.

...........................................................................................................................

Σε  ξενοδοχείο της Γενεύης έγινε πάντως το 1983 η πρώτη μυστική παρουσίαση του παπύρου: ήταν τυλιγμένος σε εφημερίδες και χωμένος σε 3 κουτιά παπουτσιών......

Η τιμή πώλησης ήταν αστρονομική για την εποχή: $ 3.000.000. Εμφανίστηκαν στο σκηνικό για 1η φορά οι "ειδικοί". Η μαρτυρία τους είναι σημαντική. Ένας από αυτούς ήταν ο Τζέιμς Ρόμπινσον. Η εντολή από του "πωλητές" προς τους ειδικούς ήταν πως μπορούσαν να δουν τον πάπυρο, αλλά να μην τραβήξουν φωτογραφίες ούτε να κρατήσουν σημειώσεις.

Ο Ρόμπινσον λέει "Ο μαθητής μου Στήβεν Εμλ όμως, πήγε στην τουαλέτα, έβγαλε μολύβι και χαρτί και κατέγραψε ότι θυμόταν. Κατέληξε να συντάξει μαι καταπληκτική αναφορά".

τώρα γιατί Κουτουλάκης και Χάνα δεν ήθελαν να φωτογραφηθεί ο πάπυρος; ........................... ........................................................................................................

Αν ο πάπυρος φωτογραφίζονταν ολόκληρος αμέσως και με ακρίβεια θα δημοσιευόταν μια επιστημονική μελέτη και σύγχρονη μετάφραση του, ποια θα ήταν έπειτα η εμπορική του αξία; ...........

Οπότε το κύκλωμα των αρχαιοπωλών ξεκινάει μια ομηρία του επιστημονικού και ακαδημαϊκού κόσμου, ο οποίος για να μελετήσει το ιστορικό κειμήλιο, πρέπει να μαζέψει και να τους δώσει ένα απίστευτο ποσό χρημάτων. Κι αν δεν βρει το ποσό αυτό, οι έμποροι θα περιμένουν; είναι θέμα αρχής του κυκλώματος ότι δεν "σκοτώνεις" τους ιστορικούς θησαυρούς για πενταροδεκάρες.....

Έχει σημασία για την "ηθική" της όλης δοσοληψίας να σημειώσουμε εδώ τι κατέγραψε στην τουαλέτα του ξενοδοχείου της Γενεύης ο Στ. Εμλ και τι παρέλαβε το National Geographic 20 περίπου χρόνια αργότερα: ο Εμλ σημείωσε ότι είχε δει έναν πάπυρο 60 σελίδων από τον οποίο στο τέλος απέμειναν οι 13.

.................................................................................................................................................

Ο Χάνα πιθανόν μόνος του ταξιδεύει στις ΗΠΑ, δεν βρίσκει αμέσως αγοραστή και τοποθετεί τον πάπυρο σε θυρίδα της Σίτυ Μπανκ στο Λονγκ Άιλαντ.

Ο καθηγητής Ρόμπινσον προσπαθεί να βρει πόρους για να σώσει τον πάπυρο. Μερικά χρόνια αργότερα συγκεντρώνει κάποια χρήματα, αλλά συμφωνία δεν επιτυγχάνεται. Στο μεταξύ ο πάπυρος κοντεύει να διαλυθεί μέσα στη θυρίδα.

  

Έτσι μετά από 25 χρόνια η τιμή του αρχίζει και πέφτει. Το ιστορικό κειμήλιο κοντεύει να γίνει σκόνη. Είναι η τελευταίο ευκαιρία που έχει το κύκλωμα να βγάλει χρήματα και ίσως η πιο κατάλληλη στιγμή να εκβιάσει τον επιστημονικό κόσμο, διότι αν δεν πληρώσει τώρα, ο πάπυρος σε λίγο δεν θα υπάρχει.

Ο Χάνα έχει απογοητευτεί, επιπλέον δεν μιλάει ο ίδιος αγγλικά, φοβάται τα αεροπλάνα, το ταξίδι στη Νέα Υόρκη του είναι εφιάλτης, ξεσπάει ο 1ος πόλεμος του Κόλπου και φαίνεται ανίκανος να συνεχίσει μόνος τους τις διαπραγματεύσεις στις ΗΠΑ. Η Φρίντα Τσάκος ξέρει την ιστορία από το 1982. το 2000 αγοράζει από τον Χάνα τον πάπυρο - πιάνοντας τον στην ανάγκη για $ 300.000, αντί των $ 3.000.000 την περίοδο Κουτουλάκη.

Στη συνέχεια η Τσάκος προσπαθεί να πουλήσει το κείμενο, στο Πανεπιστήμιο του Γέηλ, το οποίο αρνείται να τον αγοράσει για να μην αμαυρωθεί το ηθικό του κύρος. Η Τσάκος στρέφεται στον Αμερικανό έμπορο Μπρους Φερρίνι. η επιλογή δεν ήταν τυχαίο. Ο Φερρίνι ήταν ο πιο σημαντικός ανερχόμενος έμπορος χειρογράφων. Το 1987 είχε αγοράσει 3 αρχαίες Βίβλους για 1,7 εκατομμύρια δολάρια από δημοπρασία των Κρίστις στο Λονδίνο. Πουλούσε εκατοντάδες χειρόγραφα στο Μουσείο Ζ. Πωλ Γκέττυ και ήταν ο 1ος συλλέκτης μεσαιωνικών χειρογράφων που κλήθηκε να εκθέσει τη δουλειά του στην Ιαπωνία.......Το 1995 αποκάλυψε ότι ένας συνταξιούχος καθηγητής του Πανεπιστημίου του Οχάιο έκοβε από τη βιβλιοθήκη του Βατικανού σπάνιες σελίδες χειρογράφων. Ο καθηγητής αυτός (A. Melnikas) καταδικάστηκε σε 14 μήνες φυλακή. Ο Φερρίνι συνέχισε μέσω σκανδάλων να είναι από τους πιο επιτυχημένους εμπόρους χειρογράφων, πλούσιος με χολιγουντιανού τύπου βίλα και κατάλληλες διασυνδέσεις.

Η Φ. Τσάκος λοιπόν, που, όπως λέει εκ των υστέρων, η "μοίρα" της επεφύλαξε το ρόλο του σωτήρα του Ευαγγελίου του Ιούδα, το 2000 πουλάει το Ευαγγέλιο στο κατάλληλο πρόσωπο, με την κατάλληλη υποδομή: τον έμπορο που έδινε τα περισσότερα: $2.500.000. Ο Φερρίνι, μέχρι να εκπονήσει η καινούρια τριπλέτα το σχέδιο προώθησης και περαιτέρω εμπορικής αξιοποίησης του χειρογράφου, το βάζει στην κατάψυξη του ψυγείου του, ακολουθώντας λάθος συμβουλές, και καταστρέφει έτι ένα ακόμα μέρος του.

Ο Φερρίνι, που στο μεταξύ έχει δικά του προβλήματα, τα επόμενα 3 χρόνια δεν πληρώνει στην Τσάκος παρά ελάχιστα από τα συμφωνηθέντα χρήματα. Ο ένας λόγος είναι πως υποψιάζεται ότι στην αγορά κυκλοφορούν μεμονωμένες σελίδες του χειρογράφου που θα ρίξουν την αξία του δικού του και ότι έχουν απομείνει στα χέρια του μόνο 25 σελίδες από τις αρχικές 60. Ο δεύτερος και πιο σοβαρός λόγος φαίνεται πώς είναι ότι στην πορεία διαταράχτηκαν οι σχέσεις της τριάδας και ο ίδιος σταδιακά χρεοκόπησε. Το 2005 ξεπούλησε το στοκ του μέσω διαδικτύου στο e-bay.

.............................................................................................................................................

Η Τσάκος το 2002 παίρνει για άλλη μια φορά ακόμα στην κατοχή της το χειρόγραφο. Χρειάζεται βοήθεια για να πλασάρει το εμπόρευμα ώστε κάποιος ευυπόληπτος οργανισμός να το αγοράσει. η δοσοληψία του "οργανισμού" αυτού με ένα κύκλωμα ουσιαστικά του υποκόσμου πρέπει να καλυφθεί: να αποσιωπηθεί το γεγονός ότι το κύκλωμα δεν έχει να κάνει τίποτα με την διαφύλαξη της διεθνούς πολιτιστικής κληρονομιάς, ότι πρόκειται ουσιαστικά για την πληρωμή λύτρων της επιστημονικής κοινότητας προς τους εμπόρους τέχνης για να δημοσιευτεί το ιστορικό γραπτό κείμενο.

Είναι η ώρα της επαγγελματικής "επιφοίτησης" της Τσάκος. Συνεταιρίζεται με τον δικηγόρο της, τον Μάριο Ρόμπερτυ, ο οποίο αναλαμβάνει να κάνει μπίζνες με πιο σύγχρονους όρους: 

......................................................................................................................................................

3) Ο χειρισμός του παπύρου έπρεπε να "εκφράζει" ανάγλυφα τις συντονισμένες προσπάθειες εμπόρων και επιστημόνων να τον "διασώσουν" Να μεσολαβήσει ένας οργανισμός πριν από την τελική πώληση και όχι ένας "έμπορος". Φτιάχνει έτσι ο δικηγόρος το "επιστημονικό ίδρυμα" ονόματι Maecenas Foundation for Ancient Art, που ανήκει στον ίδιο και δεν έχει να επιδείξει κανένα ουσιαστικό επιστημονικό έργο πέρα από την οικονομική διαχείριση του παπύρου.

Όλα αυτά δίνουν τη δυνατότητα στο περιοδικό National Geographic να γράψει στο πανηγυρικό του τεύχος: "Ανησυχώντας για τη φθορά του η Τσάκος παρέδωσε τον πάπυρο στο Maecenas Foundation for Ancient Art για να το αποκαταστήσει, η προσπάθεια χρηματοδοτείται από το ινστιτούτο Waitt for Historical Discovery και την NGS (National Geographic), η οποία έχει εξασφαλίσει τα δικαιώματα έντυπης δημοσιοποίησης και τηλεοπτικής προβολής του κειμένου"       

Στην πραγματικότητα ο Μ. Ρομέρτυ παίρνει από την Τσάκος $ 1.500.000 για να πλασάρει το Ευαγγέλιο στο κοινό, με την Τσάκος να έχει μερίδιο στα επιπλέον κέρδη. 


Τώρα το National Geographic δηλώνει δημόσια ότι πλήρωσε $ 1.000.000 για τα δικαιώματα δημοσίευσης του παπύρου στο περιοδικό, ενώ τα δικαιώματα από τις 2 τηλεταινίες και τα 2 βιβλία που θα εκδοθούν θα περάσουν στον δικηγόρο και μέσω αυτού στην Τσάκος. Το ίδιο το περιοδικό θα έχει όφελος και με το παραπάνω από τα καθαρά κέρδη, εκμεταλλευόμενο την εμπορική επιτυχία του Κώδικα Ντα Βίντσι, φροντίζοντας να διαφημίσει ανάλογα το Ευαγγέλιο του Ιούδα. 


Και απόλυτη έκφραση της υποκρισίας. Ο Μ. Ρομπέρτυ και το Ίδρυμα του δηλώνουν ότι στη συνέχεια θα παραδώσουν το ιστορικό χειρόγραφο στο Κοπτικό Μουσείο του Καΐρου. Γιατί θα το παραδώσουν; Γιατί εκεί ανήκει. Αφού είναι προϊόν λεηλασίας αιγυπτιακής περιουσίας. Αν όμως είναι, σύμφωνα με το διεθνές και το αιγυπτιακό δίκαιο, κτήμα του Μουσείου του Καΐρου, γιατί έπρεπε να γίνει πρώτα όλη αυτή η διαδικασία "επιστημονικού" σόου με τόσα χρήματα και κέρδη μεταξύ Τσάκος - Ρομπέρτυ και του "άψογου" National Geographic και δεν παραδίδονταν αμέσως στο Μουσείο και με τη βοήθεια των καλύτερων εργαστηρίων συντήρησης χειρογράφων στον κόσμο αυτό το κείμενο του παγκόσμιου πολιτισμού να γίνει αντικείμενο επιστημονικής μελέτης και φυσικά δημοσίευσης;


Ο Ελβετός Ρ. Κασσέρ που έλαβε μέρος στην επιστημονική ομάδα του N.G. λέει "Δεν έχω δει χειρόγραφο σε χειρότερη κατάσταση. Θα θρυμματίζονταν με το παραμικρός άγγιγμα". Οι Low Angeles Times έγραφαν σαρκαστικά: "Η προέλευση του Ευαγγελίου του Ιούδα δείχνει ότι μερικά πράγματα δεν άλλαξαν ανά τους αιώνες. Τριάκοντα αργύρια τότε - $ 1.500.000 τώρα. Το ζητούμενο είναι πάντα τα χρήματα, η μόνη διαφορά είναι ο πληθωρισμός" 

.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

βιβλιογραφία


Bob Dyer, "Worn pages tell a tale", The Beacon Journal, Ohio, 11.12.05
Jason Feltch, Ralph Frammolino, "Judas Gospel figure has tainted past", Los Angeles Times, 13.4.06
Helen Kennedy, "Akron piece of Judas puzzle unveiled to world", The Plain Dealer, 20.4.06
Barry Meier, John Noble Wilford, "Emergence of the Gospel of Judas offers tangled tale of its own", New York times, 13.4.06
Herbert Krosney, Το χαμένο ευαγγέλιο". Δημοσιογραφικός Οργανισμός Λαμπράκη, 2006
Άντριου Κόμπερν, "Το ευαγγέλιο του Ιούδα", National Geographic, τεύχος Μαΐου 2006