Εικαστική Απεικόνιση του Βιβλίου και της Ανάγνωσης

Η συλλογή Εικαστική Απεικόνιση του Βιβλίου και της Ανάγνωσης του ΕΚΕΒΙ παρουσιάζει το βιβλίο στην ελληνική εικαστική απεικόνιση από το τέλος του 19ου αιώνα μέχρι τις μέρες μας και περιλαμβάνει περισσότερα από 300 έργα. Αρχικά το αρχείο ήταν διαθέσιμο με τη μορφή διαφανειών. Αυτή την στιγμή διατίθεται σε ηλεκτρονική μορφή, όπυ  δίνεται η δυνατότητα σε ένα ευρύτερο κοινό να προσεγγίσει το περιεχόμενο του αρχείου, εύκολα και γρήγορα. 

Το αρχείο εντοπίζει το βιβλίο ως προσφιλές θέμα στη ζωγραφική, τη χαρακτική και τη γλυπτική. Αναζητεί τις σχετικές απεικονίσεις, καθώς το βιβλίο δεν είναι απλώς αντικείμενο ανάγνωσης αλλά και σύμβολο της πνευματικής υποστάσεως του ανθρώπου, ένας τόπος γνωριμίας και τρόπος συνεπαφής των ανθρώπων.

Ανατρέχοντας στο διάστημα από το 1750 μέχρι τις μέρες μας, η σύνταξη του αρχείου οργανώθηκε και κινήθηκε πάνω σε κατευθυντήριες που αναφέρονται είτε στις επιμέρους θεματολογικές ομάδες είτε στις υποπεριόδους της Ιστορίας της Τέχνης στη νεότερη Ελλάδα. Η σύνταξη του αρχείου ανετέθη στον Γιάννη Χ. Παπαϊωάννου, Αρχιτέκτονα, Δρ. Ιστορίας της Τέχνης. 

Θεματικές Ομάδες του Αρχείου

- Το βιβλίο ως κυρίαρχο θέμα της εικαστικής σύνθεσης : Εξαίρεται η αισθητική του δεμένου τόμου, το παλιό πολύτιμο αντικείμενο.
- Το βιβλίο ως επιμέρους συνθετικό στοιχείο σε Νεκρές φύσεις, όπου συχνά συνοδεύεται από μουσικά όργανα, φρούτα, καρπούς, ανθοδοχεία, κλπ.
- Το βιβλίο και η ανθρώπινη μορφή.

(i) Σε μεγάλη συχνότητα παρουσιάζεται το θέμα της ατομικής ανάγνωσης. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει η εστίαση στις μορφές παιδιών που μελετούν.
(ii) Λιγότερο συχνή αλλά ιδιαίτερα σημαντική είναι η απεικόνιση ομαδικής ανάγνωσης σε επίπεδο κατήχησης ή μαθήματος. Εξέχον παράδειγμα το Κρυφό Σχολειό του Γύζη.
(iii) Συχνότερη όλων είναι η παρουσία ανοικτών ή κλειστών βιβλίων που συνοδεύουν προσωπογραφίες. Η σκοπούμενη αίσθηση εντείνεται από την ύπαρξη μιας ολόκληρης βιβλιοθήκης στο φόντο. Αυτό γίνεται κάπως στερεότυπα στα πορτρέτα πανεπιστημιακών δασκάλων.

- Το βιβλίο παρουσιάζεται και σαν σύμβολο πίστης σε πίνακες με έμμεσο ή άμεσο θρησκευτικό περιεχόμενο. Συνηθέστερη σ' αυτές τις περιπτώσεις είναι η εμμονή στα γνωστά βυζαντινά πρότυπα (Φ. Κόντογλου), ενώ, όταν η τεχνοτροπία του ζωγράφου το επιτρέπει, έχουμε πολύ πιο ελεύθερες απεικονίσεις (Κ.Παρθένης).
- Το βιβλίο ως γενικότερο σύμβολο ελεύθερης και περήφανης ιδεολογικής τοποθέτησης (π.χ. το θέμα του εμπρησμού από ολοκληρωτικά καθεστώτα. Εντυπωσιακό παράδειγμα προσφέρει ο Α. Τάσσος με το χαρακτικό του Αναφορά στον Γκόγια - εμείς το είδαμε κι αυτό. (11.10.1967).
(στ) Το βιβλίο ως αντικείμενο με μεταφυσικές προεκτάσεις (π.χ. η τεράστια μεταλλική κατασκευή σε σχήμα βιβλίου από τον Ν. Τζιώτη, η κατασκευή του Γ. Κουνέλη όπου τα βιβλία χρησιμοποιούνται ως σχιστόπλακες στη δόμηση μιας ιδιότυπης τοιχοποιίας).

Στον τομέα της ζωγραφικής (όπου σημειώνονται και τα πλείστα παραδείγματα απεικόνισης βιβλίων), οι καλλιτέχνες ομαδοποιούνται σε τέσσερις βασικές χρονολογικές ενότητες: Ο αριθμός αυτών που εντοπίστηκαν ως τώρα είναι ιδιαίτερα μεγάλος και αναφέρονται επιλεκτικά οι διασημότεροι: Από την Επτανησιακή ζωγραφική στον Παρθένη, Από τον Παρθένη στον Παπαλουκά, Η γενιά του '30, Οι νεότεροι. 

Από τον κατάλογο που παρατίθεται βλέπουμε ότι σε όλη τη διαδρομή της νεοελληνικής ζωγραφικής υπάρχει ζωντανή και στενή σχέση ανάμεσα στους εικαστικούς καλλιτέχνες και το βιβλίο. Αυτό ισχύει σε μικρότερη κλίμακα για τα έργα γλυπτικής όπου η θεματολογία δύσκολα περιλαμβάνει τα βιβλία, με εξαίρεση εκείνα που κρατούν ανθρώπινες μορφές σε κάποια ανάγλυφα ή ολόσωμες παραστάσεις. Πιο πρωτότυπες απεικονίσεις σημειώνονται στα έργα του Γ. Ζογγολόπουλου (Καμένα βιβλία) και του Ν. Τζιώτη.