Διατήρηση και συντήρηση τεκμηρίων

 
πηγή: "διατήρηση τεκμηρίων βιβλιοθηκών και αρχείων", της κ. Μ. Σκεπαστιανού, εκδόσεις Τυποφιλία
 

Οι όροι «διατήρηση και συντήρηση» και σε μικρότερο βαθμό ο όρος «αποκατάσταση» στη βιβλιοθηκονομική βιβλιογραφία, μέχρι τα τελευταία χρόνια χρησιμοποιούνταν εναλλακτικά. Σήμερα με τον όρο «διατήρηση» δηλώνεται μια πιο γενική έννοια, ενώ η «συντήρηση» και η «αποκατάσταση» αφορούν σε ποιο περιορισμένους σημασιολογικά χώρους. Αν ανατρέξουμε σε βιβλιογραφία των αρχών της δεκαετίας του ’80, θα δούμε ότι η χρήση των όρων διέφερε από αυτή που χρησιμοποιείται σήμερα. 

Στην βιβλιογραφία των προηγούμενων χρόνων ο όρος «συντήρηση» περιελάμβανε εξέταση, διατήρηση και αποκατάσταση και ήταν ο όρος που χρησιμοποιούνταν ευρέως.  Εξετάζοντας τη σύγχρονη βιβλιοθηκονομική βιβλιογραφία και αναζητώντας κανείς την ακριβή σημασία των παραπάνω όρων, διαπιστώνει ότι όχι μόνο έγιναν πολλές απόπειρες να καθοριστούν οι όροι (και από τις δύο πλευρές του Ατλαντικού), αλλά και ότι κατά την τελευταία εικοσιπενταετία διαφοροποιήθηκαν σημαντικά οι όροι ως προς την χρήση τους.

Το 1986 οι Dureau και Clements στη δημοσίευση της IFLA με τίτλο «Principles for the Preservation and Conservation of Library Materials» (Αρχές Διατήρησης Και Συντήρησης Υλικού Βιβλιοθηκών) ορίζουν πώς:  

Στη «διατήρηση» υπάγονται όλα τα διοικητικά και οικονομικά θέματα, τόσο αυτά της γενικότερης πολιτικής που θα πρέπει να ακολουθείται από τη βιβλιοθήκη ή το αρχείο και τις βαθμίδες του προσωπικού, όσο και αυτά της πρόνοιας για αποθήκευση και στέγαση καθώς και αυτά των τεχνικών και μεθόδων. Η εφαρμογή αυτών έχει ως συνέπεια τη διατήρηση του υλικού των βιβλιοθηκών και αρχείων και των πληροφοριών που περιέχονται στο υλικό αυτό.

Η «συντήρηση» δηλώνει την ειδική μεταχείριση και τις τεχνικές που εφαρμόζονται για την προστασία του υλικού των βιβλιοθηκών και των αρχείων από τη φθορά, περιλαμβάνοντας τις μεθόδους και τεχνικές που σχεδιάζονται από το τεχνικό προσωπικό. Ο όρος «αποκατάσταση» περιλαμβάνει εκείνες τις τεχνικές και τα κριτήρια, οι οποίες χρησιμοποιούνται από το τεχνικό προσωπικό που έχει αναλάβει την αποκατάσταση του υλικού βιβλιοθηκών και αρχείων που έχει καταστραφεί η φθαρεί από το χρόνο, τη χρήση, ή άλλους παράγοντες.  


Προς τα μέσα της δεκαετίας του 1980 γίνεται παγκοσμίως αποδεκτό πως η «διατήρηση» είναι ευρύτερος όρος της Συντήρησης και πως ο πρώτος χρησιμοποιείται ως όρος «ομπρέλα» και εμπεριέχει το δεύτερο. Η C. Morrow ορίζει τη «διατήρηση» ως την πράξη η οποία καθυστερεί, σταματά ή εμποδίζει τη φθορά, προβλέποντας κατάλληλες περιβαλλοντικές συνθήκες αποθήκευσης, πολιτική για τη μεταχείριση για την μεταχείριση και χρήση του υλικού των βιβλιοθηκών, θεραπείες συντήρησης για κατεστραμμένα ή φθαρμένα τεκμήρια και επιλεκτική μεταφορά πνευματικού περιεχομένου φθαρμένων τεκμηρίων, σε μια εναλλακτική μορφή ή σχήμα όπως για παράδειγμα το μικροφίλμ. 

Η ίδια ορίζει τη «συντήρηση» ως την πράξη εκείνη, ειδικότερα ως τη θεραπεία, που σταθεροποιεί την κατάσταση ενός τεκμηρίου ή την επιστροφή του σε κατάσταση χρήσης. Γίνεται έτσι φανερός πλέον ο διαχωρισμός μεταξύ των όρων καθώς και ότι η έννοια της συντήρησης εμπεριέχεται σ’ αυτήν της διατήρησης. Την ίδια χρονική περίοδο εμφανίζονται δημοσιεύσεις, όπως για παράδειγμα αυτή του National Preservation Office-NPO (Εθνικό Γραφείο Διατήρησης) στην Αγγλία, το οποίο όσον αφορά στον όρο της «διατήρησης», χρησιμοποιεί τον παραπάνω ορισμό των Dureau και Clements, με την προσθήκη στην αρχή του όρου της Διατήρησης, πως είναι ευρύτερος όρος από τη Συντήρηση. Η ίδια δημοσίευση ορίζει πως η «συντήρηση» δηλώνει την ειδική εκείνη μεταχείριση και τις τεχνικές που εφαρμόζονται για την προστασία του υλικού των βιβλιοθηκών και αρχείων από τη φθορά, επεμβαίνοντας στο ίδιο το αντικείμενο. Η σύγχρονη ηθική απαιτεί σεβασμό στον ιστορικό χαρακτήρα και στην ταυτότητα του τεκμηρίου ή αντικειμένου.

Η «αποκατάσταση» δηλώνει εκείνες τις τεχνικές που χρησιμοποιούνται για την ανακατασκευή κατεστραμμένου υλικού βιβλιοθηκών και αρχείων, σε ότι πιστεύεται πως ήταν η αρχική του μορφή. Η αποκατάσταση δεν περιλαμβάνει απαραίτητα καλές πρακτικές συντήρησης Παράλληλα με την αποδοχή της ευρύτητας του όρου, γίνεται αντιληπτό ότι η «διατήρηση» πρέπει πλέον να αποτελεί τμήμα της διοίκησης των βιβλιοθηκών. Ο αντικειμενικό σκοπός της «διατήρησης» είναι να εξασφαλίσει τη διάσωση των πληροφοριών ή του πνευματικού περιεχομένου σε μια μορφή που να μπορούν να χρησιμοποιηθούν για όσο χρονικό διάστημα είναι αναγκαίες και χρήσιμες. Σε πολλές περιπτώσεις αυτό υπονοεί τη διάσωση του τεκμηρίου ως φυσικού αντικειμένου, το οποίο περιέχει τις πληροφορίες , είτε αυτό είναι χειρόγραφο, είτε βιβλίο, cd-rom κλπ., παρόλο που το ίδιο, ως φυσικό αντικείμενο, δεν είναι απαραίτητο για τη διατήρηση των πληροφοριών. Πράγματι, η διατήρηση του πρωταρχικού μέσου είναι μερικές φορές ανεπιθύμητη και συχνά αδύνατη. Για το λόγο αυτό καταφεύγουμε σε μεθόδους διατήρησης του πνευματικού περιεχομένου των τεκμηρίων.

Το ουσιαστικό χαρακτηριστικό της «διατήρησης» είναι ότι πρόκειται για μια επιχείρηση μεγάλη κλίμακας, η οποία σχετίζεται με την αποτελεσματική διαχείριση των συλλογών των βιβλιοθηκών. Η «συντήρηση» είναι ένα μέρος των δραστηριοτήτων της «διατήρησης». Συνήθως περιλαμβάνει την ενεργή χρήση μέτρων ή διαδικασιών επισκευής κατεστραμμένου υλικού, έτσι που να εξασφαλίζεται η συνεχής ύπαρξη μεμονωμένων τεκμηρίων. Όμως η απόφαση της επέμβασης, δηλαδή η απόφαση της επισκευής ενός συγκεκριμένου τεκμηρίου, είναι θέμα διοικητικό. Η απόφαση σχετικά με τη μέθοδο επισκευής και τα υλικά που θα χρησιμοποιηθούν, μπορεί να είναι τεχνικής φύσης, αλλά ακόμα και τέτοιου είδους αποφάσεις θα πρέπει να λαμβάνονται από το πρίσμα της διοικητικής πολιτικής που υιοθετεί η εκάστοτε βιβλιοθήκη και σε τεκμήρια ιστορικής σημασίας η καθοδήγηση και γνώμη ιστορικών είναι απαραίτητη.  

Η «αποκατάσταση είναι ο όρος με τη μικρότερη χρησιμότητα σε σχέση με τους τρεις άλλους, διότι τι περιεχόμενο του στη συγκεκριμένη περίπτωση είναι πιο ακριβές. Σημαίνει την προσπάθεια να επανέλθει ένα κατεστραμμένο τεκμήριο στην αρχική του μορφή, με προσεκτική μίμηση υλικών και τεχνικών. Μια τέτοια πράξη θα πρέπει βεβαίως να δικαιώνεται από αισθητική και ιστορική πλευρά.  

χρήσιμα links:
Conservation Online (CoOL) is a searchable full text library of conservation information about library, archives and museum materials with numerous links to other conservation sites and information. Search the entire 

CoOL site Society of American Archivists Preservation Section issues annually Selected Readings in Preservation. 

Smithsonian Museum Conservation Institute provides information on care of furniture, paintings, textiles, paper and a variety of items. Visit their 

'Taking Care' section. 

Library of Congress Preservation Conservation Center for Art and Historic Artifacts (CCAHA)  

The British Library - collections care, preservation, conservation and security.  

The Canadian Conservation Institute (CCI) Library has one of the largest conservation and museology collections in the world.