Ιστορία των σελιδοδεικτών

Η ιστορία των σελιδοδεικτών θα μπορούσε να είναι μέρος της ιστορίας των βιβλίων και της τυπογραφίας, καθώς είναι στενά συνδεδεμένη με την ανάπτυξη του ίδιου του βιβλίου. Οι πρώτοι σελιδοδείκτες χρησιμοποιήθηκαν πριν την ανακάλυψη της τυπογραφίας, από τους αντιγραφείς βιβλίων (παπύρων, περγαμηνών. Εικάζεται ότι πρωτοχρησιμοποιήθηκαν στην αρχαία Αίγυπτο, για την διευκόλυνση της αντιγραφής και της ανάγνωσης των παπύρων. Οι πιο παλιοί σελιδοδείκτες βρέθηκαν σε μεσαιωνικές μοναστηριακές βιβλιοθήκες και ήταν από περγαμηνή. 

Μεταξύ του 13ου και του 15ου αιώνα, συναντάμε σελιδοδείκτες μοναστηριακής προέλευσης, οι οποίοι βρίσκονται σε τυπωμένα βιβλία (incunabula). Οι σελιδοδείκτες αυτοί δημιουργούνταν από περισσεύματα υλικών που χρησιμοποιούσαν για να καλύψουν τα βιβλία, συνήθως υπολείμματα περγαμηνής ή δέρματος. Οι πρώτοι αυτοί σελιδοδείκτες είχαν ποικίλα σχήματα, αλλά κυρίως τους συναντάμε ως μια απλή πτυχή ή ως ένα τριγωνικό κλιπ. Στο χειρόγραφο Historia Scholastica, έργο του Peter Comester, το οποίο ανήκει στην συλλογή της Βρετανικής Βιβλιοθήκης φέρει ένα πρωτότυπο και σπάνιο σελιδοδείκτη από περγαμηνή, ο οποίος σύμφωνα με την περιγραφή της Βρετανικής Βιβλιοθήκης «The vellum tab at the fore-edge, made by making a vertical cut at the edge of the leaf, and folding it through a short vertical slit in the outer margin, was a simple yet effective means of making a bookmarker»  

Στο Βασιλικό Μουσείο Μπρουνέι υπάρχει ένας γυάλινος σελιδοδείκτης του 16ο αιώνα, ο οποίος κατασκευάστηκε στην Ινδία και έχει οπές σε γεωμετρικό ρυθμό. Το 1584 η βασίλισσα Ελισάβετ απέκτησε ένα μεταξωτό σελιδοδείκτη με κρόσσια, μέσα στην πρώτη έκδοση της Βίβλου, δημιουργίας του Christopher Barker, ο οποίος είχε αποκτήσει το αποκλειστικό δικαίωμα εκτύπωσης της Βίβλου. Επιπλέον υπήρξε υφασματέμπορος, εξ ου και η χρήση μεταξιού για τη δημιουργία του σελιδοδείκτη. Η British and Foreign Bible Society δημιουργούσε δικούς της σελιδοδείκτες πλεκτούς με κρόσσια, από μετάξι, ασημένιους κόμπους, τους οποίους φαίνεται να χρησιμοποιούν στην ανάγνωση της Βίβλου, κατά το 1632. Είναι η εποχή που οι σελιδοδείκτες είναι χειροποίητοι: ασημένιοι, δερμάτινοι, μεταξωτοί κ.α.  

Ένας ευρύτερα διαδεδομένος τύπος σελιδοδείκτη, κατά τον 18ο και 19ο είναι η στενή μεταξωτή κορδέλα, η οποία ήταν στερεωμένη στην πάνω πλευρά της ράχη του βιβλίου. Σε κάποιες περιπτώσεις το μήκος της ξεπερνούσε αυτό του βιβλίου και κρέμονταν κάτω από το κατώτερο άκρο της σελίδας. Οι συγκεκριμένοι σελιδοδείκτες εξακολουθούν να χρησιμοποιούνται ακόμα και σήμερα, κυρίως σε σκληρόδετα και πληροφοριακά βιβλία. Οι πρώτοι ουδέτεροι και ανεξάρτητοι σελιδοδείκτες εμφανίσθηκαν γύρω στο 1850. Μια από τις πρώτες αναφορές σε αυτούς τους σελιδοδείκτες βρίσκεται στο Mary Russell Mitford's Recollections of a Literary Life (1852): "I had no marker (bookmark) and the richly bound volume closed as if instinctively"  

Κατά την βικτοριανή περίοδο έχουμε τη δημιουργία χειροποίητων κεντημένων σελιδοδεικτών, που προορίζονταν για την ανάγνωσης της βίβλου ή άλλων βιβλίων προσευχής και αποτελούσαν συνηθισμένο δώρο. της εποχής σε οικία και αγαπημένα πρόσωπα. «These home-made bookmarks were often produced from pieces of ribbon embroidered by hand or - more usually - to which an embroidered perforated card or small water-colour drawing was stitched». Γύρω στο 1860 κατασκευάστηκε και η πρώτη μηχανή ύφανσης σελιδοδεικτών, στο βιομηχανικό κέντρο της Αγγλίας, στο Coventry. Πρώτοι παραγωγοί υπήρξαν οι J.&J. Cash και Thomas Stevens. Εκείνη της εποχή οι σελιδοδείκτες είναι δαντελένιοι, υφαντοί, πλεκτοί, κεντητοί κ.α.  

Από το 1880 η παραγωγή υφαντών σελιδοδεικτών ήταν πτωτική, καθώς κερδίζουν έδαφος οι έντυποι σελιδοδείκτες. Η ανακάλυψη και η εδραίωση της τυπογραφίας αύξησε των αριθμό των βιβλίων, των αναγνωστών και κατ επέκταση άλλαξε σιγά σιγά και τη μορφή των σελιδοδεικτών. Στα τέλη του 19ου αι. αυξάνονται οι εκδοτικοί οίκοι, τα βιβλιοπωλεία και οι σελιδοδείκτες καλούνται να παίξουν το ρόλο του διαφημιστή,. Το ξάκρισμα που περίσσευε από την εκτύπωση του βιβλίου ήταν εύκολο να φιλοξενήσει τον τίτλο, το όνομα του συγγραφέα ή τη διεύθυνση του εκδοτικού οίκου.

Στην Ελλάδα το τυποτεχνικό αυτό παιχνίδι πιθανολογείται ότι ήρθε μαζί με τον Βαυαρό βιβλιοπώλη Μπαρτ, στα τέλη του 19ου αι. Δεν έχει διασωθεί όμως κάποιος. Από κει και πέρα ο πρώτο σελιδοδείκτης Έλληνα εκδότη και βιβλιοπώλη ανήκει στον Ελευθερουδάκη και χρονολογείται γύρω στο 1910. Ακολουθούν σποραδικές εκδόσεις σελιδοδεικτών από εκδοτικούς οίκους στα χρόνια του μεσοπολέμου. Τα δεδομένα στο χώρο των σελιδοδεικτών, εντός των ελληνικών συνόρων αλλάζουν ριζικά με τη μεταπολίτευση και τον «οργασμό» εκδοτικών οίκων, βιβλιοπωλείων και όχι μόνο. Οι σελιδοδείκτες πια αποτυπώνουν και αναδεικνύουν τις κοινωνικές, καλλιτεχνικές και πολιτιστικές δράσεις του σύγχρονου ανθρώπου, ως ευαίσθητος και ακριβής δέκτης, ενώ παράλληλα λειτουργούν και ως πομποί αναμετάδοσης αυτής της δραστηριότητας, χωρίς γεωγραφικούς φραγμούς.


πηγές: Σειλιδοδεικτούμενα της Ο. Σελλα από τις εκδόσεις Μελάνι History of Bookmarks από την ιστοσελίδα Mirage


.