Παραθέτουμε αποσπάσματα από το ενδιαφέρον άρθρο του κ. Γιώργου Κουτζακιώτη, στο περιοδικό Υφεν (τ.4, τεύχος 2). Άρθρο που αποτελεί απόπειρα αναφοράς στην ύπαρξη και την πορεία βιβλιοθηκών στο μακεδονικό χώρο την εποχή του Διαφωτισμού.
Για δημόσιες βιβλιοθήκες, γενικά στον ελλαδικό χώρο, δεν γίνεται λόγος πριν τις αρχές του 19ου αιώνα. Οι μικρές ιδιωτικές βιβλιοθήκες της εποχής, μετά από το θάνατο του ιδιοκτήτη τους, συχνά αποτελούν τον πυρήνα για τη δημιουργία μεγαλύτερων συλλογών ή εμπλουτίζουν ήδη υπάρχουσες. Οι σημερινές μοναστηριακές βιβλιοθήκες της Αγίας Λαύρας Καλαβρύτων και της Ολυμπιώτισσας Ελασσώνας αποτελούν χαρακτηριστικές περιπτώσεις τέτοιων συλλογών. Με εξαίρεση την ιδιαίτερη περίπτωση του Αγίου Όρους, ελάχιστες παλιές συλλογές βιβλίων σώζονται σήμερα στον μακεδονικό χώρο.
Η μεγαλύτερη εμπλοκή του χώρου αυτού στις πολεμικές περιπέτειες, σε σχέση με τον υπόλοιπο ελλαδικό χώρο, είναι μια από τις αιτίες...... Οι πλούσιες μοναστηριακές βιβλιοθήκες του Τιμίου Προδρόμου και της Κοσίνιτσας του Παγγαίου διαλύθηκαν, το 1917, από τους Βούλγαρους. Παρά το γεγονός της επιστροφής των εντύπων των μοναστηριακών βιβλιοθηκών από τη Βουλγαρία τα επόμενα χρόνια,....δεν επιστράφηκε το σύνολο των εντύπων, τα βιβλία των δυο μονών αναμίχθηκαν, στάλθηκαν μαζί τους έντυπα που δεν αναφέρονται στους καταλόγους των μονών - ίσως προέρχονται από άλλες βιβλιοθήκες της περιοχής - και, κυρίως σε αρκετά έντυπα λείπουν οι σελίδες που έφεραν τα κτητορικά σημειώματα. Επιπλέον, το ελληνικό κράτος "μοίρασε" αργότερα τα συγκεκριμένα έντυπα σε τρεις βιβλιοθήκες (Δημόσια Κεντρικής Βιβλιοθήκη Σερρών, Εθνική Βιβλιοθήκη, Βυζαντινό Μουσείο Αθηνών), περιπλέκοντας έτσι ακόμη περισσότερο το ζήτημα.......
Η βιβλιοθήκη του Μηνά Μηνωίδη ξετυλίγεται μέσα από μια ασυνήθιστη κατηγορία ιστορικών πηγών για την έρευνα τέτοιων θεμάτων, μέσα από τα διπλωματικά αρχεία. Ο γνωστός στον ελληνικό χώρο ως Κωνσταντίνος Μήνας, Μηναΐδης, Μηνωίδης, ή Μινωίδης, και στο γαλλικό χώρο ως Constant Minadi, ή Minoode Mynaw, αντιφατική και πολυδιάστατη προσωπικότητα του 19ου αιώνα, είναι στην αρχή της ζωής του ένα μακεδόνας λόγιος...Το 1819 φεύγει στο Παρίσι και δεν επιστρέφει στην περιοχή όπου έδρασε αρχικά παρά δυο δεκαετίες αργότερα και ως μυστικός απεσταλμένος του γαλλικού κράτους. Με την επιστροφή του, σκοπός της οποίας ήταν η αγορά, η αντιγραφή και η σύληση χειρογράφων από τις μοναστηριακές βιβλιοθήκες για λογαριασμό των Γάλλων, αναζωπυρώνει το ενδιαφέρον του για τη μικρή βιβλιοθήκη που είχε ως δάσκαλος στις Σέρρες, βλέποντας την στην κατοχή ενός άλλου δασκάλου στη μονή του τιμίου Προδρόμου. Έτσι αρχίζει μια γραφειοκρατική διαδικασία για την επανάκτηση της, όπου εμπλέκονται γάλλοι διπλωμάτες, εκκλησιαστικές αρχές και πλούσιοι έμποροι.......
Τα γαλλικά διπλωματικά αρχεία σώζουν μια κατάσταση των περιεχομένων της μικρής βιβλιοθήκης. Από τον κατάλογο των περιεχομένων επιχειρήθηκε ο εντοπισμός των εντύπων, με επιφυλάξεις, μα που κτητορικά σημειώματα δεν έφεραν όλα τα βιβλία ή καταστράφηκαν από τους διαδοχικούς κατόχους τους, για να εξαφανίσουν για πάντα τα ίχνη του κάθε φορά νομιμότερου προκατόχου τους. Από το κατάστημα των Σερραίων αδερφών Κουκουγγέρλου στο δωμάτιο του δασκάλου Π. Χατζηγρούτζιου στη μονή του Τιμίου Προδρόμου, από τι κατάστημα των Θεσσαλονικιών αδερφών Abbott στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Γαλλίας, από το βιβλιοπωλείο του ιερομόναχου Σιλβέστρου στη μεγάλη κεντρική βιβλιοθήκη της μονής του Τιμίου Προδρόμου, αργότερα στο Κέντρο Σλαβο-Βυζαντινών Ερευνών "Ivan Dujθev" της Σόφιας και τέλος, στη Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη Σερρών, στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδας και στο Βυζαντινό Μουσείο Αθηνών, αυτό είναι συνοπτικά, κατά πάσα πιθανότητα, το "ταξίδι" των βιβλίων του μακεδόνα λογίου, μέσα στο χρόνο. η μικρή αυτή βιβλιοθήκη μοιάζει να μη "στεριώνει" στα χέρια κανενός, αλλά εμπλουτίζει, τελικά, μεγαλύτερες συλλογές βιβλίων, επιβεβαιώνοντας έτσι τον κανόνα.
Για δημόσιες βιβλιοθήκες, γενικά στον ελλαδικό χώρο, δεν γίνεται λόγος πριν τις αρχές του 19ου αιώνα. Οι μικρές ιδιωτικές βιβλιοθήκες της εποχής, μετά από το θάνατο του ιδιοκτήτη τους, συχνά αποτελούν τον πυρήνα για τη δημιουργία μεγαλύτερων συλλογών ή εμπλουτίζουν ήδη υπάρχουσες. Οι σημερινές μοναστηριακές βιβλιοθήκες της Αγίας Λαύρας Καλαβρύτων και της Ολυμπιώτισσας Ελασσώνας αποτελούν χαρακτηριστικές περιπτώσεις τέτοιων συλλογών. Με εξαίρεση την ιδιαίτερη περίπτωση του Αγίου Όρους, ελάχιστες παλιές συλλογές βιβλίων σώζονται σήμερα στον μακεδονικό χώρο.
Η μεγαλύτερη εμπλοκή του χώρου αυτού στις πολεμικές περιπέτειες, σε σχέση με τον υπόλοιπο ελλαδικό χώρο, είναι μια από τις αιτίες...... Οι πλούσιες μοναστηριακές βιβλιοθήκες του Τιμίου Προδρόμου και της Κοσίνιτσας του Παγγαίου διαλύθηκαν, το 1917, από τους Βούλγαρους. Παρά το γεγονός της επιστροφής των εντύπων των μοναστηριακών βιβλιοθηκών από τη Βουλγαρία τα επόμενα χρόνια,....δεν επιστράφηκε το σύνολο των εντύπων, τα βιβλία των δυο μονών αναμίχθηκαν, στάλθηκαν μαζί τους έντυπα που δεν αναφέρονται στους καταλόγους των μονών - ίσως προέρχονται από άλλες βιβλιοθήκες της περιοχής - και, κυρίως σε αρκετά έντυπα λείπουν οι σελίδες που έφεραν τα κτητορικά σημειώματα. Επιπλέον, το ελληνικό κράτος "μοίρασε" αργότερα τα συγκεκριμένα έντυπα σε τρεις βιβλιοθήκες (Δημόσια Κεντρικής Βιβλιοθήκη Σερρών, Εθνική Βιβλιοθήκη, Βυζαντινό Μουσείο Αθηνών), περιπλέκοντας έτσι ακόμη περισσότερο το ζήτημα.......
Η βιβλιοθήκη του Μηνά Μηνωίδη ξετυλίγεται μέσα από μια ασυνήθιστη κατηγορία ιστορικών πηγών για την έρευνα τέτοιων θεμάτων, μέσα από τα διπλωματικά αρχεία. Ο γνωστός στον ελληνικό χώρο ως Κωνσταντίνος Μήνας, Μηναΐδης, Μηνωίδης, ή Μινωίδης, και στο γαλλικό χώρο ως Constant Minadi, ή Minoode Mynaw, αντιφατική και πολυδιάστατη προσωπικότητα του 19ου αιώνα, είναι στην αρχή της ζωής του ένα μακεδόνας λόγιος...Το 1819 φεύγει στο Παρίσι και δεν επιστρέφει στην περιοχή όπου έδρασε αρχικά παρά δυο δεκαετίες αργότερα και ως μυστικός απεσταλμένος του γαλλικού κράτους. Με την επιστροφή του, σκοπός της οποίας ήταν η αγορά, η αντιγραφή και η σύληση χειρογράφων από τις μοναστηριακές βιβλιοθήκες για λογαριασμό των Γάλλων, αναζωπυρώνει το ενδιαφέρον του για τη μικρή βιβλιοθήκη που είχε ως δάσκαλος στις Σέρρες, βλέποντας την στην κατοχή ενός άλλου δασκάλου στη μονή του τιμίου Προδρόμου. Έτσι αρχίζει μια γραφειοκρατική διαδικασία για την επανάκτηση της, όπου εμπλέκονται γάλλοι διπλωμάτες, εκκλησιαστικές αρχές και πλούσιοι έμποροι.......
Τα γαλλικά διπλωματικά αρχεία σώζουν μια κατάσταση των περιεχομένων της μικρής βιβλιοθήκης. Από τον κατάλογο των περιεχομένων επιχειρήθηκε ο εντοπισμός των εντύπων, με επιφυλάξεις, μα που κτητορικά σημειώματα δεν έφεραν όλα τα βιβλία ή καταστράφηκαν από τους διαδοχικούς κατόχους τους, για να εξαφανίσουν για πάντα τα ίχνη του κάθε φορά νομιμότερου προκατόχου τους. Από το κατάστημα των Σερραίων αδερφών Κουκουγγέρλου στο δωμάτιο του δασκάλου Π. Χατζηγρούτζιου στη μονή του Τιμίου Προδρόμου, από τι κατάστημα των Θεσσαλονικιών αδερφών Abbott στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Γαλλίας, από το βιβλιοπωλείο του ιερομόναχου Σιλβέστρου στη μεγάλη κεντρική βιβλιοθήκη της μονής του Τιμίου Προδρόμου, αργότερα στο Κέντρο Σλαβο-Βυζαντινών Ερευνών "Ivan Dujθev" της Σόφιας και τέλος, στη Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη Σερρών, στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδας και στο Βυζαντινό Μουσείο Αθηνών, αυτό είναι συνοπτικά, κατά πάσα πιθανότητα, το "ταξίδι" των βιβλίων του μακεδόνα λογίου, μέσα στο χρόνο. η μικρή αυτή βιβλιοθήκη μοιάζει να μη "στεριώνει" στα χέρια κανενός, αλλά εμπλουτίζει, τελικά, μεγαλύτερες συλλογές βιβλίων, επιβεβαιώνοντας έτσι τον κανόνα.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου