Οι Πύλες των Bιβλιοθηκών

Η ραγδαία ανάπτυξη του διαδικτύου τα τελευταία χρόνια, έχει ως αποτέλεσμα την προσφορά απεριόριστων ευκαιριών ανεύρεσης και διάδοσης της πληροφορίας. Ωστόσο η ανάπτυξη αυτή έχει οδηγήσει πολλούς χρήστες σε απόγνωση με την υπέρ-(και πολλές φορές παρά-) πληροφόρηση. Με δεδομένα τα παραπάνω, η ανάγκη για έγκαιρη, εύκολη και προπάντων ποιοτική πληροφόρηση εμφανίζεται ολοένα πιο επιτακτική.

Αυτή η νέα πραγματικότητα εκφράζει την ανάγκη για δημιουργία αποτελεσματικών και φιλικών εργαλείων προς τους χρήστες. Σε αυτό το σημείο η συμβολή των βιβλιοθηκών και των βιβλιοθηκονόμων λειτουργεί καθοριστικά.

Σήμερα, όπως αναφέρθηκε παραπάνω, οι βιβλιοθήκες δεν έχουν μόνο φυσική υπόσταση αλλά και υβριδική η οποία διαμορφώνεται μέσω του Παγκόσμιου Ιστού. Κατ’ επέκταση οι βιβλιοθηκονόμοι υποστηρίζουν την άποψη, ότι η υβριδική βιβλιοθήκη αποτελεί ένα καλωσόρισμα της πραγματικής βιβλιοθήκης. Αντίστοιχα λοιπόν, ο δικτυακός τόπος της βιβλιοθήκης θα πρέπει να λειτουργεί στο ίδιο επίπεδο με τη φυσική βιβλιοθήκη.

Για αυτό το λόγο, θα μπορούσαμε να υποστηρίξουμε, ότι ένας ελκυστικός και καλά σχεδιασμένος δικτυακός τόπος μπορεί να ενθαρρύνει τους χρήστες μιας βιβλιοθήκης να τον εξερευνήσουν, αλλά αυτό από μόνο του δεν είναι αρκετό. Οι χρήστες θα ξαναεπισκεπτούν τη βιβλιοθήκη αν αληθινά τους βοηθάει να εντοπίζουν τις πληροφορίες που χρειάζονται. Πληροφορίες που μπορεί να βρίσκονται στους καταλόγους, στις βάσεις δεδομένων, στις γενικές πληροφορίες, στις συνδέσεις με διάφορους πόρους κτλ. Έτσι, μια υβριδική βιβλιοθήκη χρειάζεται και μία υβριδική υπηρεσία εξυπηρέτησης που να μπορεί να κατευθύνει τους χρήστες στους απαραίτητες πηγές. Αυτή η υβριδική υπηρεσία ονομάζεται πύλη της βιβλιοθήκης.

Ο όρος πύλη της βιβλιοθήκης εμφανίστηκε στη βιβλιοθηκονομική κοινότητα, τον Ιανουάριο του 1998 στο North Carolina State University Libraries, με το όνομα MyLibrary portal. Πρόκειται για ένα πρωτότυπο ερευνητικό έργο μεταξύ των δικτυακών τόπων ακαδημαϊκών βιβλιοθηκών, που επιτρέπει σε μεμονωμένους χρήστες να προσαρμόσουν το δικτυακό τόπο σύμφωνα με τις ανάγκες τους.

Η αξία των πυλών των βιβλιοθηκών αναδεικνύεται ως ενδεδειγμένος και αποτελεσματικός τρόπος για την οργάνωση και τη χρησιμοποίηση της πληροφορίας, καθώς καθιστά τους χρήστες ικανούς να βρουν σε ένα ενιαίο σημείο πρόσβασης, οργανωμένες και ποικιλόμορφες υπηρεσίες (π.χ. βάσεις δεδομένων, ηλεκτρονικά περιοδικά κ.ά.).

Συγκεκριμένα, πρόκειται για ένα εργαλείο έρευνας που εξειδικεύεται στο υψηλής ποιότητας περιεχόμενο, το οποίο είναι γρήγορο και ισχυρό. Πολλοί είναι αυτοί που υποστηρίζουν ότι η πύλη της βιβλιοθήκης είναι το κέντρο του Παγκόσμιου Ιστού, μία σελίδα εκκίνησης, το μέρος που γυρνάς όταν χάνεσαι, το μέρος που κρατάς τις πληροφορίες σου, το μέρος που επικοινωνείς με τους άλλους. Επιτρέπει στους χρήστες να εξατομικεύουν τις πληροφορίες των πηγών με τη δυνατότητα επιλογής και παρακολούθησης μόνο όσων θεωρούν χρήσιμες. Ωστόσο, στο σημείο αυτό, όμως θα πρέπει να επισημανθεί ότι μόνο το 5% των χρηστών των πυλών των βιβλιοθηκών χρησιμοποιούν την υπηρεσία της εξατομίκευσης.

Τέλος, η πύλη της βιβλιοθήκης είναι αυτή που κάνει τους χρήστες περισσότερο ικανούς και ενεργούς. Οι πύλες των βιβλιοθηκών παρέχουν σε κάθε χρήστη πρόσβαση στο σύνολο των ηλεκτρονικών πληροφοριών και των υπηρεσιών με αμεσότητα και ακρίβεια, εξασφαλίζοντας την ποιότητα των εργασιών του εκάστοτε χρήστη. Οι χρήστες των βιβλιοθηκών επιθυμούν την ολοκλήρωση της αναζήτησης τους χωρίς να χρειάζεται να καταναλώνουν πολύ χρόνο, χρησιμοποιώντας υπερσυνδέσμους και αναζητήσεις στον Παγκόσμιο Ιστό. Οι πύλες των βιβλιοθηκών διαφοροποιούν τον τρόπο χρήσης του Παγκόσμιου Ιστού. Μετατρέπονται σε εργαλεία που χρησιμοποιούνται για να εξασφαλίσουν οι χρήστες πρόσβαση στις πληροφορίες και στις υπηρεσίες.

Μια πύλη βιβλιοθήκης μπορεί να παρέχει τρεις τύπους περιεχομένου.

1. Πληροφορίες σχετικά με τη βιβλιοθήκη. Κατάλογοι προσωπικού, χάρτες για την πρόσβαση, ωράριο, τελευταία νέα κ.ά.
2. Ηλεκτρονικές εκδόσεις παραδοσιακών βιβλιοθηκονομικών υπηρεσιών. Online εγχειρίδια, διαδανεισμός, ανανεώσεις βιβλίων, πληροφορίες σχετικά με τις καινούριες προσκτήσεις, επικοινωνία με το βιβλιοθηκονόμο κ.ά.
3. Πρόσβαση στο περιεχόμενο της βιβλιοθήκης. Κατάλογοι, περιοδικά πλήρους κειμένου, ψηφιακές ειδικές συλλογές, ηλεκτρονικά βιβλία, δικτυακοί πόροι, ηλεκτρονικές εγκυκλοπαίδειες και λεξικά, κ.ά.

Οι πύλες των βιβλιοθηκών εξελίσσονται ραγδαία. Υπάρχουν όμως μερικές από τις βασικές λειτουργίες τους, πέρα από τα γενικά χαρακτηριστικά που αναφέρθηκαν ανωτέρω, που κρίνεται χρήσιμο να εξεταστούν κατά το σχεδιασμό μιας πύλης βιβλιοθήκης. Συγκεκριμένα:

• Ευκολία στη χρήση (Easy of use). Πρόκειται για ένα από τα κυριότερα χαρακτηριστικά των πυλών των βιβλιοθηκών, το οποίο μπορεί να καθορίσει τη λειτουργία μιας πύλης βιβλιοθήκης και βρίσκεται σε άμεση συνάρτηση με τη μέριμνα, κατά τη διάρκεια του σχεδιασμού της. Η ευχρηστία τους εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την εξασφάλιση πολλαπλών διαδρομών, οι οποίες καθιστούν τους χρήστες ικανούς να εντοπίσουν τις πληροφορίες που χρειάζονται άμεσα και ουσιαστικά.

• Αναζήτηση και πλοήγηση (Search and navigation). Η ύπαρξη της δυνατότητας πλοήγησης, για την επίτευξη αποτελεσματικών αναζητήσεων χαρακτηρίζεται ως ο χάρτης μιας πύλης βιβλιοθήκης. Ο χαρακτηρισμός αυτός αναδεικνύει τη σπουδαιότητα της, σε ένα τόσο δαιδαλώδες και συνεχώς αναπτυσσόμενο περιβάλλον. Η τοποθέτηση της αναζήτησης και της πλοήγησης κρίνεται σκόπιμο, να γίνεται σε καταφανή θέση και διακριτό τρόπο .

• Σύνδεση Πόρων (Resource linking). Η σύνδεση των πόρων επιτρέπει σε μια βιβλιοθήκη να ενώσει το σύνολο των υπηρεσιών και των εργαλείων της (π.χ. ένα ευρετήριο ή μια περίληψη μπορεί να συνδεθεί με μία βάση δεδομένων ή ένα ηλεκτρονικό βιβλίο κ.ά.).

• Εξατομίκευση (Personalization). Κάθε μεμονωμένος χρήστης ή κάθε κοινότητα χρηστών μπορεί, να έχει ένα σύνολο χαρακτηριστικών (settings) για κάθε λειτουργία της πύλης, που χρησιμοποιεί. Μια πύλη βιβλιοθήκης παρέχει ένα πλαίσιο εργασίας (framework) στους χρήστες με τη δυνατότητα να αποθηκεύσουν το σύνολο χαρακτηριστικών που επιθυμούν και να προσαρμόσουν το περιεχόμενο της πύλης στις ανάγκες και στα ενδιαφέροντά τους. Μια πύλη μπορεί να προσωποποιηθεί – εξατομικευτεί επιτρέποντας τη δημιουργία προφίλ του κάθε χρήστη και να παρέχει το εκάστοτε εξατομικευμένο περιεχόμενο. Οι χρήστες από την πλευρά τους χρειάζεται να εγγραφούν με ένα όνομα χρήστη (user name) και ένα προσωπικό αριθμό προσδιορισμού (password), κατά την εισαγωγή τους στη πύλη. Επιπλέον, μια πύλη βιβλιοθήκης μπορεί να επιτρέψει στον κάθε χρήστη να δημιουργήσει εξατομικευμένες σελίδες, όπου θα μπορεί να επιλέξει να βλέπει ότι επιθυμεί όποτε βρίσκεται στην πύλη. Αυτή η προσωπική σελίδα εξασφαλίζει πρόσβαση σε δεδομένα, όπως οι πόροι του χρήστη, ο λογαριασμός του, οι ερωτήσεις που έχει διατυπώσει κατά καιρούς, τα αιτήματά του κ.ά.

• Αυθεντικοποίηση Χρηστών (User Authentication). Η αυθεντικοποίηση χρηστών καθορίζει εάν οι χρήστες έχουν νόμιμη πρόσβαση στη βάση δεδομένων της βιβλιοθήκης. Αυτή η αυθεντικοποίηση πραγματοποιείται συνήθως με την εξουσιοδότηση από τον κεντρικό υπολογιστή (π.χ. μια βιβλιοθήκη μπορεί να εξουσιοδοτήσει τον καθένα να έχει πρόσβαση στον κατάλογό της, στις πληροφορίες της κ.ά. ή να περιορίσει την πρόσβαση σε συνδρομητικές βάσεις δεδομένων μόνο στους εγγεγραμμένους χρήστες).

• Αλληλεπιδραστικές Υπηρεσίες (Interactive services). Σήμερα αν και οι περισσότερες πύλες βιβλιοθηκών μπορούν να υποστηρίξουν αλληλεπιδραστικές υπηρεσίες, μόνο μερικές ακαδημαϊκές βιβλιοθήκες τις έχουν ενσωματώσει. Πτυχές των υπηρεσιών αυτού του είδους αποτελούν το ηλεκτρονικό ταχυδρομείο, τα δωμάτια συνομιλίας (chat rooms) και τα φόρουμ. Η πύλη της βιβλιοθήκης πρέπει να διευκολύνει την online διανομή της γνώσης, παρέχοντας συνεργαζόμενα περιβάλλοντα βασισμένα σε αλληλεπιδραστικά εργαλεία. Επιπλέον, προκειμένου να βοηθηθούν οι χρήστες στην ουσιαστική αξιοποίηση αυτών των εργαλείων και των υπηρεσιών, η πύλη της βιβλιοθήκης θα πρέπει να τους εξασφαλίζει προγράμματα βασικής κατάρτισης.

Προτεινόμενη Βιβλιογραφία

Balas, J. L. (2001). Extending a welcome to the library and to the Internet. Computers in Libraries. 21 (2). pp. 43-45.

Morgan, K. and Reade, T. (2000). Pioneering portals: MyLibrary@NC State. Information Technology and Libraries. 19 (4). p. 191.

Zhou, J. (2003). Α history of web portals and their development in Libraries. Information Technology and Library. 22 (3). p. 120.

Atherton, L. (2004). About Medway: a community information website. Multimedia Information and Technology. 30 (1). pp. 149-151.

Jackson, M. E. (2002). The advent of portals. Library Journals. 127 (15). pp. 36-39.

Zemon, M. (2001). The librarian’s role in portal development. College and Research Libraries News. 62 (7). pp. 710-712.

Little, J. R. (2001). A librarian’s perspective on portal. Educause Quaterly. 2. pp. 52-54.

Strauss, H. (2002). Library portals: a minority report. School Library Journal Net Connect. Fall. pp. 34-46.

Morgan, E. L. (2003). Building your library’s portal.

Konnur, P. V. and Kacherki, U. (2006). Library portal: role of librarian.